Het gebruik van beeld in de gezondheidszorg neemt alsmaar toe. Een mooie ontwikkeling, die helaas ook een keerzijde heeft. Want is iedereen wel visueel vaardig genoeg om beeld te kunnen duiden? De visuele geletterdheid van zorgprofessionals en zorgprofessionals in spé moet nog veel beter getraind worden. Alleen dan kan de volle potentie van beeld benut worden in de gezondheidszorg. Plant een zaadje en begin vandaag nog.
Er zijn ontelbare mogelijkheden om beeld in te zetten in de zorg. Helemaal als we beeld in de ruime zin definiëren, van datavisualisaties tot infographics en van animaties tot kunst. Beeld kan complexe medische informatie overzichtelijk maken, ondersteunend werken tijdens een gesprek, emoties uiten (zoals in kunsttherapie), gezondheidsbevorderende apps intuïtief maken, en ga zo maar door.
De technologische vooruitgang zorgt ook voor een toename van beeldgebruik in de zorg. Denk aan röntgenfoto’s en MRI-scans, maar ook visualisaties van de output van wearables. In deze voorbeelden wordt techniek gebruikt om complexe informatie om te zetten in begrijpelijke beelden. Dit soort beelden komen veelal tot stand door samenwerkingen tussen medische, (ICT-)technische en communicatie disciplines. Beeld maakt complexe informatie toegankelijk, aantrekkelijk en begrijpelijk.
Potentie van beeldgebruik
Beeld is krachtig. Het heeft niet alleen communicatieve (overtuigings)kracht, maar ook cognitieve kracht. Cognitief wetenschapper Mary Hegarty stelt dat beeld onze cognitieve mogelijkheden vergroot. In andere woorden, met dezelfde hersenen kunnen we meer bereiken als we met beeld werken.
Ten eerste noemt Hegarty het voordeel dat beeld een externe opslag van informatie is.
In plaats van de informatie in ons hoofd te houden, plaatsen we informatie buiten onszelf in een visualisatie. We houden daardoor cognitieve ruimte over voor andere taken. Ook kunnen we door bijvoorbeeld te schetsen inzicht krijgen in ons eigen denkproces. Al tekenend zien we plots relaties en verbindingen die anders verborgen waren gebleven.
Inzicht in ziektebeelden
Steeds meer zorgprofessionals experimenteren met het maken van schetsen of mindmaps om inzicht te krijgen in complexe ziektebeelden. In het medisch onderwijs zien we dat er onder de noemer Medical Humanities meer aandacht komt voor kennis vanuit de geestes-wetenschappen, waarbij inzichten van de (bio) medische wetenschappen en zorgdisciplines worden verbonden met disciplines als communicatie, filosofie en kunst.
Studenten leren bijvoorbeeld hoe het kijken naar en maken van kunst hun perceptie van medische vraagstukken verandert en hoe ze tekenen kunnen gebruiken om complexe teksten, theorieën of ervaringen te vatten. Dit cognitieve voordeel is dus vooral mooi voor onszelf.
Een tweede voordeel dat Hegarty noemt, betreft de communicatie met de ander: visuele communicatie. Door informatie te visualiseren, organiseren we de informatie aan de hand van allerlei visuele kenmerken. Denk aan ruimte, vorm en kleur. Cognitief zware processen kunnen daardoor vervangen worden door lichtere perceptuele processen. Het stelt ons in staat om informatie op een efficiënte en effectieve manier aan anderen te communiceren.
Artsen gebruiken bijvoorbeeld grafieken om de achteruitgang van de gezondheid van een patiënt te illustreren en communicatieprofessionals ontwerpen infographics of visuele bijsluiters om het gebruik van een geneesmiddel uit te leggen. Studenten in de zorgdisciplines krijgen ook steeds meer stof in visuele vorm aangereikt. Zo zijn visuele representaties cruciale hulpmiddelen als het gaat om het onderwijzen van complexe verschijnselen die onzichtbaar zijn voor het menselijk oog, zoals bijvoorbeeld de veranderingen van een virus tijdens het infectieproces.
Naast de cognitieve en communicatieve kracht van beeld is een bijkomend voordeel dat samen kijken naar een visualisatie zorgt voor een gedeelde representatie. Dat maakt het speelveld klaar voor toekomstige gesprek- ken over het gevisualiseerde onderwerp. Zo vormt het Positieve Gezondheid spinnenweb1 een gedeelde representatie waar zorgprofessional en patiënt of cliënt over met elkaar in gesprek kunnen.
Wat is het probleem?
We gaan steeds visueler communiceren, ook in de zorg. Maar kunnen we er wel van uit- gaan dat iedereen ook in staat is om beeld te ‘lezen’ en te begrijpen? We hebben grammatica en regels geleerd van geschreven en gesproken taal. Maar mensen hebben eigenlijk nooit de regels geleerd van beeldtaal. Dit vormt een risico voor de informatieoverdracht binnen het zorgdomein.
De roep vanuit visueel design experts om mensen onderwijs in beeldtaal te geven, wordt steeds sterker. We moeten mensen visueel geletterd maken, zeggen zij. Visuele geletterdheid is de vaardigheid om visualisaties te kunnen lezen, begrijpen, kritisch te beoordelen én te maken. Net als begrijpend lezen moeten we mensen ook leren begrijpend te kijken. Wat zie je? Wat valt op? Welke betekenis koppel je daaraan? Wie heeft deze visualisatie gemaakt? Met welk doel? Allerlei vragen die mensen zouden moeten stellen bij het zien van een visualisatie. Zo zijn we bewust bezig met beeld en neemt onze visuele geletterdheid toe. Pas dan kunnen zorgprofessionals écht de volle potentie van beeld benutten.
Visuele geletterdheid
Hoe kunnen we de visuele geletterdheid van professionals en studenten in de zorg verbeteren?
1. Door het volgen van trainingen. Met de groei van het aantal information designers, datavisualisatie experts en dashboard bouwers, neemt ook het aantal trainers toe. Zelfs het volgen van een korte training is voldoende om bewustwording te creëren van de voor- en nadelen van beeld. Plant een zaadje!
2. Maak visuele geletterdheid onderdeel van het curriculum van zorgopleidingen. Communicatiewetenschappers en andere geesteswetenschappers zijn veelal bereid om hun expertise te delen met collega’s en studenten van andere disciplines. Sla de handen ineen!
3. Begin met het maken van visualisaties. Vandaag. Schets tijdens het lezen van een tekst of het bijwonen van een vergadering. Probeer eens een structuur, overzicht of planning volledig visueel te communiceren naar je collega’s, klanten of patiënten. Gebruik Paint, Powerpoint, SPSS, Tableau of gewoon een potlood.
Als we de potentie van beeld echt willen benutten in de zorg, moeten we ervoor zorgen dat de visuele geletterdheid bij alle zorgprofessionals groeit. Plant dus dat zaadje, sla de handen ineen en begin vandaag.
Benieuwd hoe u de visuele geletterdheid van uzelf, uw collega's of uw werknemers kunt vergroten,
of hoe visuele communicatie u kan helpen? Neem dan contact op met lvanweelden@deloitte.nl.
Bent u geïnteresseerd in de minor ‘medical humanties’ voor professionals? Neem dan contact op met T.C.vanCharldorp@uu.nl.
