In deze rubriek licht dr. Tom van de Belt wetenschappelijk onderzoek toe op het snijvlak van digitalisering en gezondheid. Hij belicht in deze bijdrage twee onderzoeken. Allereerst een studie naar hoe veilig het opvragen van medische informatie via een digitale (spraak)assistent is. Als tweede praktisch onderzoek naar digitale ondersteuning van mensen om hun revalidatieoefeningen (goed) uit te blijven voeren.
Digitale assistenten en medische vraagstukken: veilig?
Al eerder besteedden we in ICT&Health aandacht aan digitale assistenten zoals Siri, Alexa, Cortana en Google Assistant. Hoewel de eerste wetenschappelijke studies naar deze assistenten zijn verschenen, staat het veld nog in de kinderschoenen: we weten nog weinig over de gevolgen voor de gezondheidszorg. Met een beetje fantasie lijken de toepassingen in de zorg eindeloos: een assistent als leefstijlcoach, de assistent die op de achtergrond meeluistert en iemands stem analyseert1 - of juist achtergrondgeluiden2. Ook kun je digitale assistenten raadplegen als het gaat om medische informatie. Dit laatste wordt steeds vaker gedaan. Timothy Bickmore en collega’s vroegen zich daarom af hoe veilig het opvragen van medische informatie via een digitale assistent is3.
Het Amerikaanse onderzoeksteam koos er in deze observationele studie voor om gebruikers scenario’s voor te leggen waarin een gezondheidsprobleem aan de orde kwam. Bijvoorbeeld: er komt iemand bij je eten en die voelt zich ineens niet goed, met klachten waaronder kortademigheid en een opgeblazen gezicht. Wat moet je dan doen?
Vervolgens mochten de gebruikers met behulp van Google Assistent, Alexa of Siri in maximaal vijf minuten tot een oplossing (voorgestelde actie) komen. Alle conversaties werden opgenomen en twee medisch specialisten analyseerden de inhoud. Ze bepaalden in hoeverre de voorgestelde acties adequaat waren - of dat deze negatieve gevolgen hadden -en hoe groot eventuele gezondheidsschade zou kunnen zijn
Resultaten
53 proefpersonen deden mee en in totaal werden 354 scenario’s voorgelegd aan de digitale assistenten. In 168 gevallen (43%) kwamen proefpersonen met behulp van een assistent tot een voorgestelde actie. In de overige 226 gevallen (57%) lukte dat niet. Hoewel ruim twee derde (71%) van de voorgestelde acties correct was, bleek in 49 gevallen dat sprake was van potentiële gezondheidsschade. In 27 gevallen konden acties zelfs tot een mogelijke dood leiden.
Uit interviews met proefpersonen bleek dat zij relatief veel vertrouwen hadden in Siri. Dat kan volgens de auteurs te maken hebben met de visuele weergave van de gestelde vraag op het scherm – ter bevestiging - en eventuele online bronnen (in de vorm van links) als antwoord. Tenslotte viel het de onderzoekers op dat bijna alle gebruikers hun frustratie uitspraken over communicatie met de digitale assistenten, als ze bijvoorbeeld niet begrepen wat de proefpersoon bedoelde. Dit gold vooral voor Alexa.
‘Kennis’ assistent niet probleem
Uit het artikel valt op te maken dat het probleem van een ontbrekend of verkeerd advies verschillende oorzaken heeft. Het hoeft namelijk niet zo te zijn dat de digitale assistent het antwoord niet weet. Het kan net zo goed liggen aan de gebruiker, die de vraag niet op een goede manier stelt of andere communicatieproblemen. Er lijkt dus zeker ruimte voor verbetering. Gezien de resultaten adviseren Bickmore en zijn team consumenten of patiënten bij medische vraagstukken niet tot actie over te gaan op basis van alleen het advies van digitale assistenten.
Oefeningen die blijven plakken
Revaliderende patiënten krijgen vaak oefeningen voor thuis mee van hun fysiotherapeut. Zo wordt ook tussen behandelsessies gewerkt aan het herstel. De praktijk laat zien dat het structureel doen van oefeningen een hele opgave is. Vaak beginnen mensen fanatiek, maar na een aantal dagen schiet het er steeds vaker bij in. Waarschijnlijk heeft dit te maken met onze vele andere bezigheden, waaronder werk, huishouden en sociale activiteiten. Een ander probleem is dat oefeningen vaak niet op de voorgeschreven manier worden uitgevoerd. Omdat lage therapietrouw en het incorrect uitvoeren van de oefening leidt tot verslechtering van behandelresultaten, ontwikkelde REshape (innovatiecentrum van het Radboudumc) samen met fysiotherapeuten en patiënten een oplossing om de therapietrouw en het uitvoeren van oefeningen te verbeteren.
‘Oefeningen die blijven plakken’ is een combinatie van visuele reminders op specifieke plekken in huis en een app die met instructievideo’s ondersteunt bij het revalideren. Barend Heeren, programmamanager bij REshape, geeft uitleg over beide functies: “We weten dat veel mensen hun oefeningen vergeten. De visuele reminders zijn stickers die mensen thuis opplakken, op een specifieke plek. Deze plek wordt geselecteerd met de fysiotherapeut. Hierbij kun je denken aan de woonkamer, badkamer of keuken. Deze plek is afhankelijk van waar en op welk moment de oefeningen gedaan moeten worden.”
De gedachte is dat als mensen de sticker zien, ze direct hun oefeningen kunnen doen. Omdat de sticker is uitgerust met ‘near field communication technologie’ –dezelfde technologie als bij contactloos betalen - kan via de app een bij die locatie horende instructievideo worden afgespeeld. Dit is een vooraf opgenomen filmpje van de patiënt zelf die de oefening uitvoert bij de fysiotherapeut, met gesproken instructies van de fysiotherapeut. Het visuele aspect maakt het erg krachtig, want je ziet direct je eigen fouten en verbeterpunten.
In de app zit ook een dagboekje waarin onder andere pijn en vertrouwen kunnen worden bijgehouden. Tijdens een volgende sessie kunnen de patiënt en de fysiotherapeut dit samen bespreken. De fysiotherapeut heeft dan een beter beeld van de belasting het effect van de oefeningen.
Resultaten
De uitvoering van het onderzoek werd gedaan door Jolijn van Uden, student aan de medische faculteit in Nijmegen. “We hebben tien patiënten uitgenodigd onze oplossing een aantal weken te gebruiken. De voorlopige resultaten zijn veelbelovend, want gebruikers koppelden terug dat ze door de oplossing vaker en beter gingen oefenen. De een vindt vooral de stok achter de deur fijn en de ander ziet voordelen in de instructievideo’s. Ze kijken hem namelijk toch vaak even voor het uitvoeren van het huiswerk en weten dan precies waar ze op moeten letten.” Verder laten de resultaten zien dat de app eenvoudig is in gebruik. Ook waren er vrijwel geen technische problemen.
