Hulpmiddelen vallen onder medische technologie. Er is momenteel geen overzicht van de impact van MedTech, mogelijke beleidskwesties en bijbehorende budgettaire gevolgen. Een horizonscan kan hier houvast bieden met een integraal, openbaar en objectief overzicht van verwachte medische hulpmiddelen. In opdracht van het Zorginstituut is een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de haalbaarheid van een horizonscan voor medische hulpmiddelen in Nederland. Er blijkt onder belanghebbenden zeker behoefte te bestaan aan zo’n horizonscan. In eerste instantie echter vooral voor de aanpak van onvervulde behoeften of uitdagingen, zoals bij ziektegebieden met een hoge prevalentie, ziektelast en zorgkosten.
In de Nederlandse industrie voor medische hulpmiddelen zijn zo’n 500-700 leveranciers actief. 95 procent bestaat uit mkb-ondernemingen of dochters van multinationals.¹ De omvang van de sector werd in 2016 geschat op 4,7 miljard euro.
De Nederlandse markt voor medische hulpmiddelen is opgesplitst in twee delen: een klinische markt en een poliklinische markt.² De klinische markt dekt de helft van de uitgaven van de totale markt. Tot 85 procent van de gebruikte technologieën wordt gedekt door een ziektekostenverzekering.¹ Enkele opvallende trends in de markt zijn:
• Ziekenhuizen maken een verschuiving naar minder invasieve technologieën;
• De afmetingen van medische hulpmiddelen worden steeds kleiner;
• Een verschuiving van behandeling en therapie naar preventie;
• Een toename van de patiëntenzorg in de thuisomgeving;
• MedTech-leveranciers werken steeds meer met klantgerichte business- en servicemodellen1,3.
De gemiddelde ontwikkelingscyclus van een medisch hulpmiddel is circa twee jaar,4 tegen gemiddeld 12 jaar voor de ontwikkeling van geneesmiddelen.5 Technologische ontwikkelingen en innovatie in deze sector leiden tot een steeds snellere beschikbaarheid van alternatieven voor bestaande gezondheidsinterventies.
In het laatste decennium is het aantal octrooi-
aanvragen met betrekking tot medische hulpmiddelen in de wereld verdrievoudigd en de technologische cyclustijden zijn, naar verluidt, nu half zo lang in vergelijking met amper vijf jaar geleden.6
Horizonscanning MedTech
Een horizonscan maakt het mogelijk om nieuwe geneesmiddelen of technologieën te identificeren en in een vroeg stadium te evalueren, nog voordat voortijdige verspreiding van een geneesmiddel of technologie negatieve gevolgen kan hebben voor patiënten of op het budget van een gezondheidssysteem.
Behalve voor beleidsplanning en bescherming tegen ondoeltreffende en potentieel onveilige innovaties, fungeert een horizonscan ook als waarschuwingssysteem.7 Dit houdt in dat waarschuwingen worden afgegeven voor geneesmiddelen of technologieën die:
• Prioriteit moeten krijgen voor een betere monitoring;
• Moeten worden gestimuleerd in termen van innovatie en markttoegang als zij gericht zijn op een onvoldoende behandelde ziekte of gezondheidstoestand, of;
• Aanleiding kunnen geven tot aanpassingen van de huidige richtlijnen of regelgeving.7
Horizonscans bestaan in diverse vormen op basis van doelen, beoogde gebruikers en soort methoden. Ondanks verschillen tussen scans is er een aantal gemeenschappelijke stappen:
(1) identificatie van opkomende gezondheidstechnologieën; (2) filtratie op basis van vooraf vastgestelde criteria; (3) het stellen van prioriteiten voor de technologie beoordeling; (4) vroegtijdige evaluatie; (5) verspreiding van de bevindingen onder de belangrijkste groepen stakeholders; (6) actualisering van de informatie op basis van nieuw bewijsmateriaal en feedback van stakeholders.8
Een horizonscan voor geneesmiddelen is al voorhanden in Nederland,9 waarvan de eindverantwoordelijkheid ligt bij het Zorginstituut. Hierbij wordt momenteel nagedacht over toevoeging van het patentverloop van geneesmiddelen en internationale samenwerking.10 In opdracht van het Zorginstituut is nu een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de haalbaarheid van een horizonscan voor medische hulpmiddelen.
Haalbaarheidsonderzoek
In dit onderzoek is onder meer gekeken naar: 1) de mate van directheid van gebruik/ interesse van belanghebbenden in een Nederlandse horizonscan van MedTech; en 2) de potentie of het belang van hun bijdragen aan of samenwerking bij de inspanningen die nodig zijn voor een Nederlandse horizonscan van MedTech.11
Aan de hand van data uit literatuur, een enquête en expertinterviews is onderzocht hoe diverse belanghebbenden in Nederland zich (bij een eventuele start van een horizonscan MedTech) op deze twee assen bevinden.
De onderzochte belanghebbenden betreffen zorgorganisaties, patiëntenorganisaties, het Ministerie van VWS, andere overheidszorginstanties omtrent regelgeving/ evaluatie/ financiering, notified bodies, deskundigen (klinisch, technisch, gezondheidszorgsysteem, Health Technology Assessment), de MedTech-industrie, betalers van gezondheidsdiensten, zorgprofessionals, universiteiten en onderzoekers, innovatie-stimulerende initiatieven en programma’s, bestaande horizonscanprogramma’s en -netwerken, de media, en burgers.11
Mate van directheid gebruik/ interesse belanghebbenden in een NL horizonscan MedTech
De mate van directheid van gebruik/interesse is bedoeld om weer te geven of een belanghebbende (de output van) de horizonscan direct gebruikt en interesse heeft voor alle/het merendeel van de informatie (primaire gebruiker), of slechts een beperkt deel van de informatie gebruikt, een hoger niveau van informatieaggregatie nastreeft (secundaire gebruiker), of slechts indirect profiteert van horizonscanning, bijvoorbeeld door verbeteringen in het proces van zorg (tertiaire gebruiker).
Figuur 1 geeft weer hoe de diverse belanghebbenden zich tot elkaar verhouden inzake de mate van directheid van gebruik/interesse in een Nederlandse horizonscan van MedTech.
Potentie of belang bijdragen belanghebbenden aan, of samenwerking bij inspanningen nodig voor een NL horizonscan MedTech
De mate van directheid van de bijdrage/samenwerking is bedoeld om weer te geven hoe direct een belanghebbende werkt met en bijdraagt aan de horizonscan (Figuur 2).
Belanghebbenden, die beschikken over data van specifieke opkomende producten die rechtstreeks in de horizonscan kunnen worden ingevoerd, of over expertise die wordt gebruikt om concrete beslissingen te nemen over de technologieën die uit de horizonscan moeten worden gefilterd, zijn primaire bijdragende partijen.
Belanghebbenden die met minder directe, conceptuele of minder specifieke middelen bijdragen aan de horizonscan (zoals door een onderwerp voor te stellen dat deel kan uitmaken van de scan) of begeleiding op een hoger niveau bieden, zijn secundaire bijdragers.
De categorie van tertiaire bijdragers vertegenwoordigt een meer heterogene selectie van belanghebbenden, die ofwel bijdragen aan de horizonscan door middel van bestellingen, verzoeken, begeleiding en facilitering op (zeer) hoog niveau, ofwel door middel van (zeer) indirecte of zeldzame kanalen (bijv. inname standpunt bij stijgende kosten gezondheidszorg).
De positie van belanghebbenden moet niet worden gezien als strikt beperkt tot de in figuren 1 en 2 beschreven conceptuele rollen. Soms kunnen ze meer een gebruiker zijn, soms meer een bijdrage leveren, en soms is het gelijk verdeeld. Significante contextuele veranderingen kunnen de dynamiek tussen de groepen beïnvloeden, net als hun relatie met en relevantie voor de horizonscan MedTech.
