Waarom zorgaanbieders samen richting moeten geven aan duurzaamheid

Parallel aan het Integraal Zorgakkoord IZA) en de Green Deal 3.0 voor de zorg, is ook op Europees niveau werk gemaakt van de verplichting voor organisaties om aan de slag te gaan met duurzaamheid. Hoewel de verplichtingen voor zorginstellingen1 op dit gebied (nog) niet zo ver gaan als voor bedrijven, krijgen ze ongetwijfeld te maken met deze Europese sturing. Onder andere banken en zorgverzekeraars zullen hen hier sterker op gaan bevragen. Daarom is het belangrijk om samen te werken en hen proactief van de juiste antwoorden te voorzien, is het devies van Deloitte, dat hier ook een routekaart voor ontwikkelde.

De zorgsector –verantwoordelijk voor zeven procent van alle CO2-uitstoot in Nederland – heeft een belangrijke taak om te verduurzamen. In het Integraal Zorgakkoord zijn hierover afspraken gemaakt en daarnaast is er de Green Deal 3.0 ‘Samen werken aan duurzame zorg’. Goede ontwikkelingen, maar beide akkoorden zijn niet bindend.

Naast deze ontwikkelingen heeft de Europese Unie in november 2022 de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) aangenomen. Nu behoren de meeste zorginstellingen niet tot de nv’s of bv’s met een omzet van boven de vijftig miljoen euro die vanaf 2025 verplicht zijn te rapporteren over hun impact op mensen en het klimaat. Maar dit neemt niet weg dat banken en zorgverzekeraars, die wel verplicht gaan rapporteren over hun duurzaamheidsinspanningen, zorginstellingen wel gaan bevragen op hun aandeel op CSRD-gebied. 

Nog onduidelijk

“Het is op dit moment nog onduidelijk welke vragen banken en verzekeraars precies aan zorginstellingen zullen stellen op dit gebied”, vertelt Wil-Jan van de Rijdt, audit partner gezondheidszorg en lead ESG reporting healthcare bij Deloitte. “We zijn via een koepelorganisatie in gesprek met de Nederlandse Vereniging van Banken en Zorgverzekeraars Nederland over hun transparantie- en informatie-eisen en -wensen. Zorgaanbieders moeten er rekening mee houden dat contractering en financiering mede afhankelijk worden van de strategie en prestaties op het gebied van duurzaamheid (milieu en sociaal) en het rapporteren daarover. Er lijkt ruimte te zijn om afspraken te maken over de rapporteringsvereisten op koepelniveau.” 

Lotte Diender, manager transformatie in gezondheidszorg en duurzaamheid bij Deloitte Consulting, zegt hierover: “Duurzaamheid zal ook een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de inkoopkaders die de zorgverzekeraars gebruiken als basis voor hun contractonderhandelingen.”

Verwachte verplichtingen

Zorginstellingen zullen dus toch te maken krijgen met de CSRD. “Het IZA en de Green Deal bieden daar wel richtingen voor”, zegt Diender, “maar beide programma’s zijn niet bindend en dekken niet de volledige breedte van de CSRD. De Green Deal richt zich op verschillende aspecten van duurzaamheid, van preventie tot beperking van de CO2-uitstoot, maar is niet verbonden aan concrete mijlpalen of de vraag of ze daarop worden afgerekend. Het IZA is vooral een uitnodiging aan de sector om meer samen te werken. Het onderwerp duurzaamheid komt pas onderaan de lijst met opgaven aan bod.”

Van de Rijdt hierover: “De overheid zal naar verwachting toch met concretere rapportage-eisen op het gebied van duurzaamheid komen voor de instellingen, al zullen deze lichter zijn dan de CSRD en met een minder zware controlelast. Bij de CSRD moeten accountants assurance geven over de cijfers, dat zal voor zorginstellingen waarschijnlijk voorlopig niet nodig zijn. Toch is het slim als de zorg niet wacht tot de overheid met rapporteringseisen komt, maar zelf na overleg met stakeholders aangeeft waarop ze wil worden aangesproken en focus aanbrengt.” Diender vult aan: “Met daarbij ook een concrete strategie en actieplannen, niet alleen rapportage dus.”

Routekaart

Deloitte heeft een ESG-routekaart ontwikkeld, waarbij de afkorting staat voor Environmental, Social en Governance, de thema’s waarop nv’s en bv’s moeten gaan rapporteren in de CSRD. “Deze routekaart is niet specifiek opgesteld voor zorginstellingen”, verduidelijkt Van de Rijdt. “Maar zoals we al hebben aangegeven, komen ze toch – in ieder geval deels – in dezelfde beweging terecht. De ESG routekaart helpt hen daarbij.”

De routekaart start met het uitvoeren van een zogeheten dubbele materialiteitsanalyse. Dit is een analyse naar de materialiteit (de relevantie) van ESG-onderwerpen. Diender legt uit: “Het werkt twee kanten op: van buiten naar binnen en omgekeerd. Van buiten naar binnen betekent: wat gebeurt er buiten onze organisatie dat ons raakt? En welke ontwikkelingen gaan ons geld kosten of opleveren? Van binnen naar buiten betekent: wat is onze impact op de samenleving, bijvoorbeeld in termen van CO2-uitstoot of van afval? Maar ook: hoe houden we medewerkers vitaal door betere werkomstandigheden?”

Digitalisering

Digitalisering is op het tweede gebied (van binnen naar buiten) van enorm groot belang, stelt Van de Rijdt. “Je kunt hiermee de workforce ontlasten en de werkprocessen van medewerkers vereenvoudigen en ondersteunen. Dit geeft de S van ESG, de sociale kant een boost.” 

Maar ook de E van environment, onderstreept Diender. “Duurzaamheid is in zorginstellingen veelal nog niet geïntegreerd in de primaire en ondersteunende processen. Neem dus KPI's over duurzaamheid op in de digitale strategie van de organisatie. Het verminderen van reisbewegingen voor patiënten van en naar het ziekenhuis door zorg ook digitaal aan te bieden bijvoorbeeld, draagt bij aan de vermindering van de CO2-uitstoot.”

Er is nog een gebrek aan samenwerking op het gebied van duurzaamheid in de zorg, stellen beiden. “Het Milieuplatform Zorgsector geeft richting en verzamelt duurzaamheidsinitiatieven”, vertelt Van de Rijdt, “maar ook hierin is de aandacht voor de rol van ICT om de zorgprocessen in zorginstellingen te verbeteren-  en de impact daarvan op ESG - nog een onderbelicht onderwerp.” 

Werk samen

De materialiteitsanalyse is voor de meeste zorginstellingen nog nieuw. “Het Radboudumc en het UMCG behoren tot de weinige voorbeelden waar zo’n analyse al wel is gemaakt”, zegt Van de Rijdt. “Maar er zijn verschillen in hoe ze dit hebben gedaan, en het zou goed zijn als hun beroepsfederatie, de NFU, een aanzet zou geven tot samenwerking tussen de zeven universitaire medische centra. Wij hebben vanuit een van de zorgkoepels de opdracht om een sectorbrede materialiteitsanalyse uit te voeren. Hiermee bereik je landelijke uniformiteit met ruimte voor lokaal maatwerk. Een gezamenlijk beeld vanuit de zorginstellingen naar de banken en zorgverzekeraars kan deze partijen een duidelijk perspectief bieden. Hierdoor kunnen zij gericht stappen ondernemen in termen van financiering en contractering. Dus niet afwachtend zijn en niet ieder het eigen wiel uitvinden.”

Het samenwerkingsverband van een aantal topklinische ziekenhuizen, mProve, pleit – zoals Diender het formuleert – voor een ‘CSRD light’. “De stelling hierbij is dat de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen hierin een rol zou moeten pakken”, zegt ze. “Wij denken dat samenwerking inderdaad de juiste weg is. We weten dat mProve administratieve lasten in het CSRD-proces wil voorkomen. Dat maak je als partijen mogelijk door proactief met ESG rapportage aan de slag te gaan en aan de voorkant de samenwerking te zoeken.”

Oproep tot actie

Welke call to action hebben Van de Rijdt en Diender voor de zorgaanbieders? “Neem het ESG-heft in eigen hand”, zegt Van de Rijdt. “Werk op koepelniveau samen aan materialiteitsanalyses en zorg voor het proactief inrichten van de rapportage.” Diender voegt toe: “Neem duurzaamheid integraal op in de organisatie, maak het onderdeel van de strategie, governance, KPI’s en plannen. En werk aan de kennis en vaardigheden die nodig zijn om te verduurzamen.”

Maar hebben de zorgaanbieders – te midden van de personeelsproblemen en financiële perikelen waarmee ze geconfronteerd worden – wel de tijd hiervoor? “Een terechte vraag”, zegt Diender. “We zien inderdaad dat dit een probleem voor ze is en dat het onderwerp bij de raden van bestuur toch vaak weer zakt op de prioriteitenlijst. Maar de actieve uitvraag van de banken en zorgverzekeraars zal dit zeker veranderen. Het blijft een belangenafweging, maar het belang van een gezonde planeet heeft ook alles te maken met een gezonde organisatie en gezonde medewerkers. En iedereen ziet inmiddels het belang van duurzaamheid.”