Om onderstaande en alle andere premium artikelen te lezen, moet u inloggen of een account aanmaken.
U kunt nog {free_articles_left} premium artikel gratis lezen. Om meer premium artikelen te lezen, moet u inloggen of een account aanmaken.
Compassie is een kernwaarde in de zorg. Technologie en e-health worden echter vaak als koud en onpersoonlijk ervaren. Door technologie te ontwerpen en te introduceren met het concept van compassie als integraal element, kan de adoptie van dergelijke technologie verbeteren. Hoogleraar Matthijs Noordzij en Phd-onderzoeker Charlotte van Lotringen schetsen hoe conclusies uit hun onderzoek naar compassievolle technologie in de praktijk gebracht kunnen worden.
Van ‘super cool’ tot en met ‘tijdverspilling’ en ‘een gevaar voor privacy’: er wordt heel divers over het nut en de impact van zorgtechnologie en e-health gedacht. Matthijs Noordzij, hoogleraar gezondheidspsychologie en -technologie aan de Universiteit Twente, zag genoeg reden om er een onderzoeksproject aan te wijden op het snijvlak van psychologie, gezondheid en technologie.
“Mijn technische collega’s zagen vooral de voordelen van gezondheidstechnologie; mijn psychologie-collega’s de nadelen. Gesprekken met hen over een andere manier om medische technologie te positioneren, kwamen uit bij compassievolle technologie: een soort midden tussen de schijnbare uitersten van zorg en technologie. Een concept om een meer genuanceerde discussie op gang te brengen.”
Noordzij stelt dat al in de opleiding van ggz-professionals de aandacht voor het goed inzetten van technologie te wensen overlaat. Zo telt een 800 pagina’s dik leerboek voor klinisch psychologen in totaal vier regels over het gebruik van telefoons en internet als technologiecomponent.
“Een professional leert zo niet om technologie zoals een app of VR-bril te integreren in zijn of haar behandelingen. Dit willen we veranderen met het frame van compassievolle technologie: waarom zet je technologie in? Niet omdat je geld wil besparen, of efficiënter wil werken, maar omdat je compassievolle zorg wil bieden.”
Belangstelling van ggz-aanbieder Dimence Groep voor het frame en een succesvolle subsidie-aanvraag vanuit het programma Transitie en gedrag1 mondden in 2019 uit in het project Compassievolle Technologie, aangevlogen vanuit disciplines zoals design, filosofie, psychologie, computer science. Ook Minddistrict stond aan de basis van het project.
Dimence Groep was een belangrijke aanjager van het project, stelt Noordzij. “Zij kwam al vroeg met de vraag hoe ze technologie in de ggz konden inzetten zonder dat dit als kil en afstandelijk werd ervaren. Hun behandelaars wilden technologie gebruiken op een manier die écht aansluit bij hun waarden: nabijheid, medemenselijkheid, vertrouwen.”
Minddistrict is volgens Noordzij sinds het begin een waardevolle partner vanuit de technologiekant. “Engagement en adherence zijn dé pijlers onder platforms zoals van Minddistrict, Therapieland of Carify. Zij merkten én merken echter dat de acceptatie van hun platforms lang niet overal soepel verloopt. Ook zij zoeken andere frames, manieren om het nut van hun modules te presenteren. Voor ons is het heel nuttig om een partner te hebben die bekend is met die weerstand tegen de inzet van technologie.”
Al snel kwam onder meer Charlotte van Lotringen aan boord, een Phd-onderzoeker met een achtergrond in psychologie en ervaring met designonderzoek. “We wilden onderzoeken hoe de kwaliteiten van zorgprofessionals en de mogelijkheden van technologie elkaar kunnen aanvullen, met als uiteindelijke doel het bereiken van compassievolle zorg middels compassievolle technologie”, schetst zij het uitgangspunt van het project.
Waarom is juist in de ggz dat frame van compassievolle technologie zo belangrijk? Volgens Van Lotringen vat compassie het werk van de ggz goed samen. “Compassie gaat om medeleven, om het kunnen inleven in het lijden van mensen en daar iets aan willen veranderen. Dat is een breed gedragen waarde door ggz-professionals die wordt gewaardeerd door cliënten. Zorg is effectiever wanneer die als compassievol wordt ervaren. Je krijgt een betere behandelrelatie, betere behandeluitkomsten, meer werkplezier voor de professional.”
Een concreet voorbeeld is hoe onderzoekers vanuit het project met behandelaren en patiënten in de acute GGZ middels co-design een kaartenset ontwikkelden die praktische ondersteuning biedt bij de inzet van smartwatches, met aandacht voor hoe kaarten compassie kunnen ondersteunen. Van Lothringen: "Kaarten kunnen bijvoorbeeld helpen om de problemen waar patiënten mee zitten beter te begrijpen, voor meer begrip en empathie zorgen en patiënten concrete steun bieden. De smartwatch kan dit ondersteunen."
Gedurende het onderzoek bleek uit gesprekken met ggz-professionals van Dimence Groep en daarbuiten dat het hen vaak niet aansprak wanneer hun organisatie technologie zoals e-health inzette met als uitgangspunt geldbesparing of meer efficiency. Het komt, aldus Noordzij, niet overeen met de waarden die zij in hun werk belangrijk achten. “Zo kun je in plaats van acceptatie naast weerstand zelfs een soort dogmatisch wantrouwen in die technologie creëren.”
Noordzij benadrukt dat dit dogmatisch wantrouwen niet universeel is in de ggz. Er zijn veel professionals met wat hij juist een ‘dogmatisch technologie-optimisme’ noemt: een taakgerichte groep, heel praktisch, die nieuwe technologie voorgeschoteld krijgen en daar direct oplossingsgericht mee aan de slag gaat.
Noordzij spreekt echter liever niet van tegenovergestelde groepen van technologie-optimisten versus wantrouwers, maar van verschillende voorkeursframes of motivatiepatronen. “Het is niet zo dat het compassieframe technologie-optimisten niet kan overtuigen. Dit frame is niet tegengesteld aan andere motivaties, maar aanvullend en verbindend. Zo kunnen technologie-optimisten juist baat hebben bij een bredere motivatie om technologie in te zetten dan alleen functionaliteit. Het is in ieder geval belangrijk om de introductie en positionering van technologie af te stemmen op wat professionals belangrijk vinden. Denk aan motivatie zoals effectiviteit, menselijke waardigheid, cliëntcontact of autonomie."
Nu het project zijn afronding nadert, hopen Van Lotringen en Noordzij dat de uitkomsten ervan ggz-breed een andere kijk biedenop wat technologie is en kan zijn. Om ggz-organisaties meer inzicht te geven in wat hun medewerkers beweegt en stimuleert, om technologie minder zwartwit neer te zetten. “Zodat die organisaties met die technologie beter kunnen aansluiten op de waardes die voor diverse groepen medewerkers van belang zijn; en om die medewerkers beter te ondersteunen in het koppelen van technologie aan die waardes”, benadrukt Van Lotringen.
Compassievolle technologie geeft bovendien bestuurders handvatten om het gesprek te voeren over kwaliteit van zorg in plaats van alleen tijd en kosten. Een compassievolle technologie-aanpak kan verder een goede aanvulling zijn op de trainingen die oplossingsgerichtheid benadrukken, stelt Noordzij: de focus op compassie kan hier goed naast bestaan. “Niet als enige focus, maar aanvullend. Het is wel belangrijk om compassie als frame integraal mee te nemen: van uitrol tot trainen in gebruik. Het moet niet een soort extra sausje er bovenop zijn.”
Een praktische uitkomst van het onderzoeksproject is in ieder geval de Compassievolle Technologieschaal, vertelt Van Lotringen. “Om compassie explicieter en meer zichtbaar te maken in onderzoeken en in de praktijk - en om daar meer op te sturen - hebben we samen met zorgmedewerkers deze schaal ontwikkeld. Je kunt zo vergelijken of diverse soorten technologie als compassievol worden ervaren. Tegelijkertijd vestigt het de aandacht op de waarde compassie als iets dat ook belangrijk is om te evalueren.”
Er zijn allerlei implementatietrajecten waarbij de uitgerolde technologie als koud of afstandelijk wordt ervaren, voegt Noordzij toe. Maar je kunt het hoe en waarom vaak niet tastbaar krijgen. “Zo’n schaal kan dan tastbaar maken in hoeverre resultaten van het gebruik van technologie – of een gebrek hieraan – te maken hebben met het wel of niet ervaren van deze technologie als compassievol.”
Het interdisciplinair project Compassievolle Technologie is in 2019 opgezet door de Universiteit Twente, GGZ-instelling Dimence Groep en e-health platformaanbieder Minddistrict. Dit kernconsortium diende de subsidiaanvraag in bij NWO.
Het project onderzoekt hoe je technologie kunt ontwerpen en inzetten in de ggz zó dat het niet alleen functioneel is, maar ook ‘bijdraagt aan het herkennen én verlichten van menselijk lijden’. Technologie die empathisch aanvoelt, aansluit bij de context van de gebruiker én de therapeutische relatie versterkt. Denk aan toepassingen als chat, zelfhulpmodules en blended care.
“Die samenwerking was vanaf het begin interdisciplinair én praktijkgericht opgezet,” zegt Noordzij. “Dimence bracht de dagelijkse zorgpraktijk en behandelinhoud in, Minddistrict de technologische expertise en ervaring met implementatie van e-healthmodules, wij als UT de ontwerp-, gedrags- en evaluatiekennis. Deze gelijkwaardige samenwerking maakte het mogelijk om het concept compassievolle technologie te ontwikkelen en toetsen in een realistische context. Zorgverleners, ontwerpers en ontwikkelaars dachten vanaf de start mee over hoe technologie niet alleen functioneel, maar ook waardegedreven en mensgericht kan zijn.”
De visie van Minddistrict past goed bij het concept van compassievolle technologie. Het platform biedt persoonlijke routes: digitale zorgpaden die worden opgebouwd op basis van meerdere korte meetmomenten. Hulpverleners stemmen deze af op de behoeften, motivatie en voorkeuren van de cliënt. Met de inzet van geschreven feedback, blended begeleiding en gedragsinzichten ondersteunt Minddistrict zorg die niet alleen effectief is, maar ook mensgericht en betrokken. Daarmee sluit de praktijk direct aan bij de waarden die centraal staan in het project Compassievolle Technologie.
Meer weten over de uitkomsten van het project? Kijk hier: link
