Het onderzoek onder het zorgpanel van de Patiëntenfederatie werd uitgevoerd vanwege de verwachte uitrol van EU-wetgeving (EHDS – European Health Data Spaces) en de Nationale Visie en Strategie op het Gezondheidsinformatiestelsel van VWS. In zowel de Europese verordening als de Nederlandse kapstokvisie op het realiseren van standaard veilige gegevensuitwisseling is een belangrijke plek ingeruimd voor het secundair gebruik van medische data. Vaak gaat het hierbij om medisch of volksgezondheidsonderzoek.
In Nederland belemmeren de regels voor het hergebruik van data en lichaamsmateriaal momenteel dit secundaire gebruikt. Dat bleek onlangs uit onderzoek, uitgevoerd door de MLC Foundation en het Nivel. Volgens beide organisaties hebben deze belemmeringen geleid tot onbenutte mogelijkheden voor zorgonderzoek in Nederland.
Toestemmings- of bezwaarsysteem medische data
De Patiëntenfederatie heeft afgelopen juli onder het Zorgpanel onder meer gepeild hoe de leden van het panel aankijken tegen een toestemmingssysteem (een opt-in systeem) of een bezwaarsysteem (opt-out) voor secundair gebruik van data. Eén vraag betrof de Nederlandse situatie, een ander de Europese. Enkele belangrijke uitkomsten zijn:
- Wanneer er sprake zou zijn van een bezwaarsysteem in Nederland, zou 25 procent helemaal geen bezwaar maken, 11% wel.
- 64 procent van de deelnemers wil dan per situatie bekijken of ze bezwaar maken of niet.
- Met name willen ze dit per doel van het gebruik bekijken (59%) en/of per gebruiker (55%). Relevant hierin is ook om welke gegevens het precies gaat. Zo zijn patiënten gegevens over hun bloedonderzoek eerder bereid te delen dan gegevens over bijvoorbeeld hun mentale gesteldheid.
In totaal geeft 52 procent van de respondenten de voorkeur aan een toestemmingssysteem (alleen gebruik data bij gegeven toestemming) bij secundair gebruik van data. 42 procent geeft de voorkeur een bezwaarsysteem (altijd gebruik medische data tenzij iemand bezwaar maakt. Vijf procent van de respondenten heeft geen voorkeur.
Controle versus gemak
Panelleden die voorkeur hebben voor een toestemmingssysteem willen over het algemeen graag weten waarvoor en door wie hun gegevens gebruikt worden. Ze willen hier zelf controle/regie over houden. Afhankelijk van bijvoorbeeld het doel waarvoor hun gegevens worden gebruikt, geven ze hier wel of niet toestemming voor (bijvoorbeeld wel toestemming bij gebruik voor wetenschappelijke of medische doeleinden, geen toestemming bij commerciële doeleinden).
Respondenten met voorkeur voor een bezwaarsysteem, geven regelmatig aan dat deze oplossing gemakkelijker is dan een toestemmingssysteem, waar iedereen om toestemming moet worden gevraagd. Vaak noemen deelnemers wel als voorwaarde dat hun gegevens dan niet herleidbaar mogen zijn. Of ze geven aan dat bijvoorbeeld gebruik in het algemeen belang voor de gezondheidszorg of voor wetenschappelijke doeleinden prima is, maar gebruik voor commerciële doeleinden niet.
Keuzemogelijkheden medische data
Om het gebruik van gezondheidsgegevens voor secundair gebruik in de toekomst goed vorm te geven, pleit Patiëntenfederatie Nederland daarom zowel in Nederland als in Europees verband voor een systeem waarin patiënten keuzemogelijkheden hebben wat er met hun gegevens mag gebeuren. Dat stelt de organisatie in een publicatie over het rapport.
‘Het moet voor patiënten mogelijk zijn om aan te geven welke organisatie wel gebruik mag maken van hun gegevens, en welke niet’, stelt de federatie. ‘Ook moet er onderscheid gemaakt worden tussen de verschillende doelen van het gebruik van gegevens en de type data.’
Transparante waarborgen
De Patiëntenfederatie wil ook transparante waarborgen voor bescherming van de gegevens en de rechten van patiënten ten aanzien van secundair gebruik: “De rechten, veiligheid en het vertrouwen van patiënten in ons gezondheidssysteem moeten we beschermen. Niet in de laatste plaats omdat patiënten in de meest kwetsbare momenten daarvan afhankelijk zijn. Het beroepsgeheim en wettelijke waarborgen over zeggenschap zijn hierbij essentieel. Zorg met goede waarborgen voor vertrouwen en bereidheid bij patiënten om hun data beschikbaar te stellen voor secundair gebruik,” aldus Patiëntenfederatie Nederland.
Lees ook dit artikel, waarin Deloitte de juridische en technische uitdagingen beschrijft om te komen tot een optimaal secundair gebruik van data.
