De European Health Data Space (EHDS) is sinds 26 maart van kracht. Maar veel zorgmedewerkers weten nog onvoldoende wat dit voor hen gaat betekenen. En de meeste burgers zullen zelfs de term nog niet kennen. Dat moet snel veranderen, stellen Carla Meeuwis (radioloog ziekenhuis Rijnstate en lid van de Europese CPME digital health working group) en Lisette Eijdems (Strategisch adviseur MedicalPHIT). De implementatie geschiedt weliswaar stapsgewijs. Maar daar zit tempo in en het is niet vrijblijvend.
Het doel van de EHDS is duidelijk. De Europese Commissie wil hiermee uitwisseling van medische gegevens snel en gemakkelijk mogelijk maken en wil de burgers toegang geven tot de gezondheidsgegevens die over hen zijn opgeslagen. De verordening bestaat uit drie doelen: databeschikbaarheid voor primair datagebruik, databeschikbaarheid voor secundair datagebruik en regulering van de zorg-ict-markt.
“Het gaat in de EHDS dus om databeschikbaarheid voor iedereen”, zegt Meeuwis. “Primair datagebruik voor de zorg voor de patiënt. Secundair datagebruik voor onderzoek. En beschikking over zijn eigen data voor de burger, ook in het buitenland. En als die zijn data niet wil delen, kan die gebruikmaken van de opt-out voor het secundair gebruik van zijn data.” Belangrijk hierbij is dat de EHDS ook de markt voor EPD-systemen reguleert, vult Eijdems aan, “zodat de zorg echt wat kan met die data.” Wat dit laatste betreft is nog flink wat werk aan de winkel, om de data-interoperabiliteit waarover het hier gaat daadwerkelijk te realiseren. Meeuwis: “De EU publiceert ieder jaar een rapport1 waarin onder andere staat hoe de lidstaten op dit punt scoren, en in dat lijstje staan we ieder jaar ver onderaan. Daar gaat het dus al fout. We zijn heel digitaal in Nederland, maar interoperabel zijn we niet.”
Nog veel onbekendheid
Opvallend is dat – hoewel de EHDS al van kracht is – veel zorgverleners nog onvoldoende weten wat deze verordening inhoudt of wat die voor hen gaat betekenen. “Het begint nu te komen, om te beginnen bij de CMIO’s”, zegt Meeuwis. “Maar ik denk dat nog niet tien procent van de zorgverleners weet wat het is. En de burgers nog helemaal niet.”
De kennisontwikkeling over de EHDS moet nu snel op gang komen. Want in 2027 moeten de voorbereidende stappen zijn gezet die het in 2029 mogelijk maken dat de eerste prioritaire gegevenscategorieën (patiëntsamenvattingen, elektronische recepten en verstrekkingen) volledig uitwisselbaar zijn in de EU. “De opt-out moet dan dus geregeld zijn”, zegt Meeuwis, “en de online toestemmingsvoorziening Mitz is het daarvoor nét niet, want dat is juist een opt-in regeling.” De vraag is dus of Mitz overeind blijft, stelt Eijdems. “Wordt het alleen maar omgevormd om ook voor opt-out te kunnen worden gebruikt of komt er iets nieuws? Voor de prioritering van zorgverleners en leveranciers is dit een essentiële vraag.”
Wie en hoe?
Er komt dus nogal wat op de zorg af, stelt Meeuwis. En dat is niet te veel gezegd. Binnen de EHDS zijn zes geprioriteerde categorieën van gezondheidsgegevens vastgesteld die lidstaten verplicht moeten uitwisselen voor primair gebruik. De al genoemde eerste drie – patiëntsamenvattingen, elektronische recepten, elektronische verstrekkingen– moeten per 2029 geregeld zijn. De andere drie – medische beelden en beeldverslagen, laboratoriumverslagen, ontslagbrieven – per 2031.
Meeuwis: “Wie gaat dit regelen en hoe gaat dit geregeld worden? Als het systeem niet interoperabel is, zullen deze data handmatig moeten worden aangeleverd. Dat is niet te doen, we hebben nu al te maken met een zorginfarct. Dit móet dus gewoon geregeld gaan worden. De vraag is of Nederland dit binnen de gestelde tijd gaat redden, maar het is wel een verplichting.” Ze is hier duidelijk kritisch over. “Er is nog een heel grote groep partijen die bezig is met de Wegiz, maar die dekt de EHDS niet volledig”, zegt ze. “Het moet nu snel voor alle projecten en voor iedereen duidelijk zijn dat het niet meer kán om bezig te zijn met doelen die niet aansluiten op de EHDS.” Maar er is nog niet eens een landelijke route voor het bepalen welke initiatieven moeten worden voortgezet en welke moeten worden aangepast, stelt Eijdems.
Sturing nodig
Iedereen doet zijn best, stellen beiden, maar het ontbreekt aan overzicht en centrale sturing. “Ook bij Nictiz, dat een ondersteunende rol speelt in de implementatie van de EHDS, is de situatie nog niet helder”, zegt Meeuwis. “Er wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een netwerk voor zorgverleners, maar we zien daar toch weer verschillende groepjes ontstaan. Ook daar moet het dus echt gecentraliseerd worden. Er moeten netwerkgroepen komen waaruit de input wordt gehaald voor implementatie van de EHDS.“
Daarbij hoort ook goede communicatie over wat in dit proces van welke partijen wordt verwacht, vult Eijdems aan. “Gelukkig neemt het ministerie van VWS in de recente Kamerbrief hierover van afgelopen april de verantwoordelijkheid om de juiste partijen te betrekken”, zegt ze. “Betrokken partijen doen wel de goede dingen. Maar ze moeten van elkaar weten wie wat doet.”
Nu al dingen doen
Individuele zorgaanbieders kunnen op dit moment al de randvoorwaarden regelen om data-uitwisseling mogelijk te maken. “Denk hierbij aan informatiebeveiliging en de generieke functies”, zegt ze. “Als de Wet DIAZ – Digitale Identificatie in de Zorg – van kracht is, kunnen zorgaanbieders op het Dezi-stelsel aansluiten. Zorgaanbieders kunnen bijvoorbeeld nu al zorgen dat hun registraties op organisatie- en medewerkersniveau op orde zijn. Ze kunnen ook al op basis van rolcodes een autorisatiematrix maken, om te bepalen welke medewerkers geautoriseerd zijn om met welke gegevens om te gaan. Dan kunnen de leveranciers die autorisatiematrix ook al in hun systemen implementeren.”
In sommige ziekenhuizen worden ook al wel stappen gezet op dit gebied, stelt Meeuwis. “In ons ziekenhuis bijvoorbeeld hebben we al het loggingsysteem hiervoor”, zegt ze. “En meer ziekenhuizen zijn hiermee bezig. Maar de EHDS gaat over alle facetten van de zorg, niet alleen over de ziekenhuizen. Ook over huisartsen, apotheken, fysiotherapiepraktijken et cetera.”
Call to action
De balans opmakend zegt Meeuwis: “Het is dus duidelijk wat nu snel moet gebeuren. Er moet volle focus komen op de EHDS. Alles wat vanaf nu wordt gedaan in de zorg op het gebied van data moet worden gecheckt op de vraag of het EHDS-proof is. Anders is het zonde van de tijd om ermee bezig te zijn. Dan doe je het echt voor niets.”
Eijdems benadrukt hierbij nogmaals het belang van transparantie over de landelijke keuzes en stappen die moeten worden gezet richting de EHDS. “Een eerste voorzichtige stap is er, vanuit het ministerie van VWS”, zegt Meeuwis, “in de vorm van een filmpje van twee minuten met heldere uitleg: European Health Data Space (EHDS) | Data voor gezondheid. Maar dat is slechts het begin. Er is focus nodig, op alle niveaus, om op tijd klaar te zijn voor de EHDS. De toegang tot de informatie moet voor iedereen duidelijk en gebruiksvriendelijk zijn.”
