Alvleesklierkanker wordt nog steeds gemiddeld zeer laat ontdekt, waardoor het nog steeds één van de meest dodelijke vormen van kanker is. Een vroegere ontdekking met behulp van een slimme AI-tool kan de diagnose jaren naar voren halen waardoor de ziekte in een veel eerder stadium kan worden behandeld. In het algemeen geldt dat een vroege diagnose van kanker de behandelingsmogelijkheden en dus de overlevingskans aanzienlijk kan verhogen.
Insuline
De alvleesklier (pancreas) is een langwerpig en belangrijk orgaan in de buik. De alvleesklier maakt stoffen die belangrijk zijn voor de spijsvertering. Dat zijn bijvoorbeeld enzymen voor het verteren van vet maar ook hormonen die belangrijk zijn voor het regelen van het suikergehalte in het bloed. De alvleesklier speelt dan ook een grote rol bij diabetes. Bij diabetes type 1 maakt de alvleesklier bijvoorbeeld helemaal geen insuline meer, omdat de cellen die dat moeten doen zijn vernield of stilgelegd door het eigen afweersysteem. Kanker aan dit belangrijk orgaan geeft in eerste instantie nauwelijks of vage klachten waardoor alvleesklierkanker pas in een laat stadium wordt ontdekt en daardoor meestal dodelijk is.
Bevolkingsonderzoek alvleesklierkanker?
Dankzij de kunstmatige intelligentie komt mogelijk op termijn grootschalige screening in beeld. In Nederland worden bepaalde doelgroepen al regelmatig gecontroleerd op darmkanker en borstkanker. Dat is echter een kostbare en zeer tijdsintensieve zaak, die door de inzet van AI minder complex kan worden. Radioloog Rozemarijn Vliegenthart van UMCG meldde onlangs bijvoorbeeld nog dat bevolkingsonderzoek naar longkanker met AI op termijn behapbaar en betaalbaar kan worden. Dankzij de nieuwe AI-tool van Harvard en de Universiteit van Kopenhagen komt bevolkingsonderzoek naar alvleesklierkanker op termijn misschien ook in beeld. Dat komt omdat AI CT-scans, maar ook ander beeldmateriaal, razendsnel en secuur kan bekijken.
Het gaat dan met name om het screenen van mensen die een verhoogd risico op alvleesklierkanker hebben. Senior onderzoeker Chris Sander, lid van de faculteit bij de afdeling Systeembiologie van het Blavatnik Instituut van HMS: "Een van de belangrijkste beslissingen waarmee clinici dagelijks worden geconfronteerd, is wie een hoog risico loopt op een ziekte en wie baat zou hebben bij verder testen. Maar die testen kunnen leiden tot meer invasieve en dure procedures die weer hun eigen risico's met zich meebrengen. Een AI-tool die zich richt op degenen met het hoogste risico op alvleesklierkanker, die het meeste baat hebben bij verdere tests, zou een grote bijdrage kunnen leveren aan het verbeteren van de klinische besluitvorming.”
Innovatief onderzoek
In Nederland wordt ook het nodige innovatieve onderzoek gedaan naar pancreaskanker en daarbij wordt óók gebruikgemaakt van AI. Een concreet voorbeeld van vinden we bij recent onderzoek in Amsterdam UMC. Hier gaat het niet om het voorspellen van pancreaskanker maar om een preciezere behandeling op maat. Een team van artsen, onderzoekers en data scientists werkt in dit onderzoek, samen met experts van softwareleverancier SAS, aan de ontwikkeling van een AI-tool die op een objectieve manier vaststelt hoe een tumor reageert op een behandeling.
In de nieuwe Harvard-studie gaat het echter niet om behandeling op maat, maar om het het vroegtijdig opsporen van alvleesklierkanker. Hiervoor werd het AI-algoritme getraind op twee afzonderlijke datasets met in totaal 9 miljoen patiëntendossiers uit Denemarken en de Verenigde Staten. De onderzoekers 'vroegen' het AI-model om te zoeken naar veelbetekenende signalen op basis van de gegevens in patiëntendossiers. Op basis van combinaties van ziektecodes en het moment waarop bepaalde ziekten ontstonden, kon het model voorspellen welke patiënten in de toekomst alvleesklierkanker zouden krijgen.
AI-tool is nauwkeurig
Opvallend was dat met name een aantal symptomen, die normaal niet direct gerelateerd zijn met alvleesklierkanker, toch een zekere voorspellende waarde hadden. De onderzoekers testten uiteindelijk verschillende versies van de AI-modellen op hun vermogen om mensen met een verhoogd risico op ziekteontwikkeling te ontdekken.
Het bleek opvallend vaak mogelijk om de diagnose tot twee jaar naar voren te halen. In het algemeen was elke versie van de AI-tool aanzienlijk nauwkeuriger in het voorspellen wie pancreaskanker zou krijgen dan de huidige schattingen. De onderzoekers denken zelfs dat hun model minstens zo nauwkeurig is in het voorspellen van het optreden van ziekte als de huidige genetische dna-testen; die trouwens alleen maar beschikbaar zijn voor een kleine subgroep van patiënten.
