Het doel van de Wet Zorg en dwang, die per 1 januari 2020 ingaat, is om cliënten beter beschermen tegen onvrijwillige zorg. Maatregelen waarbij e-health toepassingen zoals camera’s, bedsensors of gps-trackers worden ingezet, kunnen een inbreuk vormen op iemands privacy en vrijheid. De wet geldt in zorginstellingen én bij cliënten thuis, in de logeeropvang en in kleinschalige woonvormen.
Cliënten uit de psychogeriatrische- of gehandicaptenzorg kunnen onbedoeld zichzelf of hun omgeving in gevaar brengen. Soms is het dan nodig om iemand ter bescherming in zijn vrijheid te beperken. Volgens de nieuwe Wet zorg en dwang mag er geen sprake zijn van vrijheidsbeperking of onvrijwillige zorg, tenzij de cliënt of zijn omgeving ernstig wordt benadeeld. Is er geen vrijwillig alternatief voor de onvrijwillige zorg, dan moeten er meer deskundigen meedenken over een oplossing.
Wet gaat om bewustwording
Volgens Yvonne Haar, verpleegkundig specialist in een verpleeghuis, gaat de nieuwe wet vooral om bewustwording. “Zet niet zomaar een maatregel in, kijk naar welke mogelijkheden er zijn. Dat vind ik positief.” Onder meer bij de groeiende inzet van e-health toepassingen zorgt de wet echter ook voor dilemma’s. Zo vallen meer maatregelen onder niet-vrijwillige zorg. Yvonne: “Dat kan bijvoorbeeld zijn als een cliënt zich verzet tegen domotica, zoals bedsensoren, gps-trackers en camera’s. Je moet dan een stappenplan doorlopen en bij ernstig nadeel voor een cliënt op zoek naar alternatieven.”
Sandra de Wit, verpleegkundig specialist bij een zorginstelling voor verstandelijk beperkten en voorzitter van V&VN Verstandelijk gehandicaptenzorg, plaatst dan ook enkele kanttekeningen. “Er zijn nog veel dingen onduidelijk. Je mag bijvoorbeeld alleen vrijheidsbeperkende maatregelen toepassen bij kans op ernstig nadeel voor de cliënt. Maar wat is dat?” Dat kan natuurlijk twee kanten op. Als je een melding krijgt dat iemand uit een rolstoel opstaat en je begeleidt die cliënt vervolgens onmiddellijk terug in zijn stoel, dan kan hij dat als erg beperkend ervaren. En door valmelders hebben mensen bij wie valgevaar een rol speelt, soms totaal geen bewegingsvrijheid meer.”
Meer vrijheid door e-health
Verpleegkundige Haar wijst er op dat-health cliënten ook meer vrijheid kan geven die ze voorheen niet hadden. Zo kan een gps-tracker er voor zorgen dat een bewoner met dementie die graag wandelt, hier meer mogelijkheden voor krijgt. “Er klinkt een alarm zodra hij vijfhonderd meter van onze instelling af is. Samen met de familie spraken we af wie er dan naartoe gaat.”
Een uit-bed-sensor bij een kamerdeur zorgt er voor dat verpleging sneller bij een slechthorende vrouw is om te kijken of zij hulp nodig heeft, zodat ze ’s nachts niet door geroep op de gang om ‘de zuster’ iedereen wakker maakt. Camera’s bieden uitkomst als iemand nachtelijke controles vervelend vindt. “Op onze camera zie je alleen een schim in verband met de privacy.”
De nieuwe wet zal in ieder geval meer registratielast opleveren, vreest De Wit. “Alleen al het stappenplan dat VWS heeft opgesteld. Je moet vaststellen in het multidisciplinair overleg (mdo) of er een ernstig nadeel is, dan een zorgplan opstellen dat het probleem oplost. Lukt dat niet, dan komt er een tweede mdo, dan een afbouwplan, gevolgd door een derde mdo. Duurt de onvrijwillige zorg langer dan zes maanden, dan blijf je evalueren en bijstellen, en betrek je een externe deskundige erbij. Op zich ben ik daar vóór, maar dan moeten deze externen ook echt de ruimte krijgen om hun visie uit te dragen.”
V&VN: stel invoering uit
Over het doel van de Wet zorg en dwang is geen discussie, maar de invoering moet uitgesteld, vindt V&VN samen met andere beroepsverenigingen en brancheorganisaties. De wet- en regelgeving moet beter worden uitgewerkt. Er zijn nu nog te veel losse eindjes. Zo moet er meer duidelijkheid komen over onvrijwillige zorg in de thuissituatie en wil V&VN dat ook verpleegkundig specialisten de rol van zorg-en-dwang-functionaris kunnen krijgen. Daarnaast pleiten de partijen ervoor om de wet eerst in instellingen te toetsen voor deze in de wijk wordt ingevoerd.
Lees in ICT&health 4 eind augustus ook het artikel ‘Kwetsbare groepen bepalen zelf waar ze gaan en staan’, waarin ingegaan wordt op toepassing van GPS-lokalisatie in relatie tot de Wet zorg en dwang.
