Circulerend tumor-DNA (ct-DNA) laat twee tot vijf maanden eerder dan een CT-scan zien of een hormoontherapie bij prostaatkanker aanslaat. Ook in een tumor gaan soms cellen dood en de brokstukken van die tumorcellen bevat zogeheten circulerend tumor DNA. Sofie Tolmeijer liet in haar proefschrift zien dat tumor-DNA een vroege voorpeller is bij een therapie tegen prostaatkanker. Het is een relatief nieuwe marker in de medische wereld.
Afgestorven brokstukken van tumorcellen dobberen nog even in de bloedbaan van de patiënt voordat ze door het lichaam worden opgeruimd. De hoeveelheid van dit DNA afkomstig uit de tumor hangt samen met de grootte van de tumor. Artsen kunnen dit DNA met een bloedafname opsporen en krijgen zo veel informatie over de tumor zonder dat een biopt nodig is. “Zo kan een arts dankzij ct-DNA veel sneller switchen naar een andere therapie, of nog een extra behandeling toevoegen”, vertelt Tolmeijer.
Snellere uitslag
DNA wordt vaker gebruikt bij het voorspellen hoe een behandeling bij kanker aanslaat. Zo werd begin dit jaar bekend dat met een veel gebruikte DNA-test is te voorspellen welke patiënten met uitgezaaide darmkanker ongevoelig zijn voor specifieke chemokuren.
Sofie Tolmeijer laat in haar proefschrift zien wat de toegevoegde waarde is van een meting uit het ctDNA. Ze voerde een studie uit met 81 mannen met prostaatkanker die hormoontherapie kregen. Ze zag dat de hoeveelheid tumor-DNA in het bloed vier weken na de start met hormonen samenhangt met het effect van de therapie: bij een hoge hoeveelheid ct-DNA, sloeg de therapie niet aan. Met de huidige behandelmethoden kan een arts met een CT-scan de waarde pas na drie tot vier maanden zien.
Veelzijdig gebruik ct-DNA
In het onderzoek met circulerend tumor-DNA bekeek Tolmeijer of een therapie aanslaat, maar ook of onderzoekers deze marker anders kunnen inzetten. Zo brengen ze ook de genetische kenmerken van de tumor in kaart voor diagnostiek. Soms blijkt namelijk uit het DNA of een tumor gevoelig is voor een bepaalde therapie. Ook zegt het iets over de prognose: een hoge concentratie in het bloed aan de start van de behandeling is geen goed teken en dus kan eerder worden bekeken of een andere therapie wel aanslaat. De ctDNA-marker kan helpen bij een persoonlijk behandelplan.
Voorspeller Tumor-DNA uit bloed als vroege voorspeller bij therapie tegen prostaatkanker is nog geen standaard zorg in de kliniek. Maar dankzij een andere studie van Tolmeijer is er in het Radboudumc al wel een test met ctDNA beschikbaar voor patiënten met uitgezaaid melanoom. Tolmeijer liet in die studie zien dat de meting zeer betrouwbaar is en met 98 procent zekerheid laat zien of een melanoom een zogenaamde BRAF-mutatie heeft. Dan kan gestart worden met een gerichte therapie die BRAF remt. Voordeel van deze test is dat het met bloed kan en er geen biopt nodig is. De uitslag is daardoor sneller bekend.
