De ziekte van Parkinson is de snelstgroeiende hersenziekte van de wereld en heeft een ingrijpend effect op het leven van mensen. De symptomen van Parkinson worden in de loop van de tijd erger, eenvoudige taken kosten steeds meer moeite. Medicatie geeft meer bijwerkingen en verliest het effect, waardoor de situatie nog meer kan verslechteren. Met Deep Brain Stimulation (DBS) kunnen mensen met Parkinson niet worden genezen, maar verbetert een deel van de symptomen, zoals stijfheid, traagheid en trillen.
De ziekte van Parkinson wordt veroorzaakt door een tekort aan dopamine in de hersenen. Dit tekort zorgt ervoor dat bepaalde gebieden in de hersenen overactief worden, waardoor de klassieke verschijnselen van de ziekte, zoals stijfheid, traagheid en trillen, ontstaan. In het eerste stadium van de ziekte reageren de symptomen goed op medicatie. Maar in een meer gevorderd stadium, vaak enkele jaren later, heeft een patiënt steeds meer en steeds vaker medicatie nodig. Symptomen zijn lastiger onder controle te krijgen en er treden vaker bijwerkingen van de medicatie op. In dit stadium van de ziekte kan DBS voor een groot deel van de patiënten een uitkomst bieden.
DBS is een therapie waarbij een neurochirurg één of twee elektroden strategisch plaatst in de diep gelegen hersenkernen. Deze kernen, vaak niet veel groter dan een koffieboon, zijn door het tekort aan dopamine overactief geworden. De elektrodes worden vervolgens verbonden met behulp van verlengkabels en een ‘neuropacemaker’ die wordt geïmplanteerd onder de huid ter hoogte van de borst. De pacemaker (stimulator) geeft continu stroompulsjes af aan deze hersenkernen, om te zorgen dat de overactiviteit geremd wordt en hierdoor bepaalde symptomen verminderen. Deze DBS-systemen worden o.a. ontwikkeld, door Boston Scientific, een wereldwijd opererend medisch technologiebedrijf met een breed scala aan medische apparaten.
Mooie technologie
“Het is echt een heel mooie technologie”, zegt neurochirurg Dr. Saman Vinke van het Radboudumc in Nijmegen. Zijn team voert in het Radboudumc tussen 70 en 90 DBS-operaties per jaar uit. “Ik kwam rond 2014 voor het eerst met DBS in aanraking. “Het is fantastisch om te zien hoe snel de technologie, en daarmee ook de therapie, vooruit gaat. Door deze vooruitgang wordt DBS steeds veiliger en kan de behandeling steeds beter worden afgestemd op wat een individuele patiënt nodig heeft.”
Volgens Saman komt een groot deel van de Parkinsonpatiënten in aanmerking voor een DBS-behandeling. “In het gevorderde stadium van de ziekte zijn er een aantal behandelingsopties, waar DBS er één van is. De andere opties betreffen behandelingen waarbij met behulp van een pompje medicatie continu wordt toegediend.” Volgens Saman zien nog steeds veel patiënten op tegen een hersenoperatie. “Dat is ook niet gek, want een hersenoperatie ondergaan is niet niks. Mijn boodschap voor patiënten is om zich voor te laten lichten door een gespecialiceerd team in één van de DBS-centra in Nederland. Een DBS-operatie is niet meer de operatie van vroeger die bijna de hele dag duurde en patiënten wakker moesten blijven tijdens de procedure. Tegenwoordig wordt de operatie vaak onder narcose uitgevoerd en duurt hij nog maar een tot twee uur”, vertelt Saman.
DBS in ontwikkeling
“Oorspronkelijk verwarmden artsen het stukje hersenweefsel om zo de symptomen te onderdrukken. Daarna werd duidelijk dat dit ook zeer effectief kan plaatsvinden door middel van stimulatie, met als voordeel dat dit omkeerbaar is. Deze ontdekking heeft geleid tot de ontwikkeling van de DBS-systemen zoals we die nu kennen”, meent Technisch Geneeskundige Pien van Gastel van Boston Scientific.
“Uniek aan onze systemen is dat deze ‘Image-Guided’ compatibiel zijn. Dat betekent dat de arts de stimulatie nu op de specifieke anatomie van de patiënt kan laten aansluiten. De programmering van deze DBS-systemen gebeurt op basis van de specifieke beeldvorming (anatomie) van de patiënt. Daarbij is het belangrijk dat de beelden van deze anatomie van goede kwaliteit zijn. De MRI-scan, waarmee de beelden worden gemaakt, is daarmee een essentiele schakel geworden om Image-Guided DBS te kunnen uitvoeren”, aldus Van Gastel.
Patiënt-specifieke stimulatie
“De technologie om de stimulatie heel precies toe te passen en stabiel te houden komt voort uit een samenvoeging van Boston Scientific met Advanced Bionics in 2004. Door deze combinatie met ‘Image-Guided Programmering’ kan patiënt-specifieke stimulatie eenvoudig worden toegepast en dat kan veel tijdswinst opleveren”, zegt Bas Damen, Principal Productspecialist voor Boston Scientific.
“Binnenkort komt er een nieuwe DBS-elektrode beschikbaar, deze geeft de arts toegang tot meer programmeermogelijkheden. Dit kan patienten ook helpen tijdens het verdere ziekteverloop. Bij het programmeren van DBS in de toekomst zal ‘automatisering’ een steeds grotere rol gaan spelen. Op basis van patiënt-specifieke anatomie en met hulp van (zelflerende) algoritmen geeft de programmeer-software dan binnen een aantal seconden een suggestie waar te stimuleren. Ondanks deze mooie ontwikkelingen blijft DBS-programmering natuurlijk zeer persoonlijk en zal altijd maatwerk nodig hebben”.
In het Amsterdam UMC doen neurologen al meer dan tien jaar onderzoek naar een adaptieve variant van deep brain stimulation, aDBS genaamt, waarmee gepersonaliseerde behandelingen voor Parkinson patiënten mogelijk zijn. Bij aDBS meten de geïmplanteerde elektroden continu hersensignalen waaraan je de ernst of de aanwezigheid van symptomen kunt afleiden. Alleen wanneer de hersenactiviteit is verstoord, wordt er vanuit de elektroden een serie pulsen gegeven. Op die manier verminderen de symptomen en krijgen mensen geen stimulatie meer op momenten dat dit niet nodig is.
Ongelooflijk resultaat
Uit cijfers blijkt dat 96 procent van de DBS-patiënten opnieuw voor deze behandeling zou kiezen. De duidelijke verbeteringen in motorische functies blijven minstens vijf jaar aanhouden. Eén van de tevreden patiënten is zanger Ernst Daniël Smid. Door de ziekte van Parkinson viel zijn stem weg en kon hij niet meer optreden. In het Radboudumc is hij een paar jaar geleden door Dr. Saman Vinke en zijn team geopereerd.
“Eerst zag ik op video een DBS-operatie waarbij de patiënt bij bewustzijn was tijdens de ingreep. Daar zat ik totaal niet op te wachten. Maar ik wilde mijn stem terug. En ook weer kleine stukje kunnen lopen, koffiezetten, leven. Gelukkig kan deze operatie nu onder algehele narcose en het resultaat is ongelooflijk. Dat zo’n stukje technologie zoveel verschil kan maken, dat is eigenlijk nauwelijks te bevatten”, aldus Ernst Daniël Smid. Hij beschouwt 13 juli, de dag waarop hij is geopereerd, nu als ‘een tweede geboortedag’.
