AI heeft de potentie om de radiotherapie radicaal te verbeteren, maar de vertaling naar klinisch gebruik blijft vaak uit. Maastro doorbrak deze barrière met een unieke co-creatie-aanpak. Dat gebeurde in de vorm van een vijfdaagse design sprint samen met zorgprofessionals en Varian, waarin een werkbaar AI-prototype is ontwikkeld dat in de kliniek direct inzetbaar is.
Doel van de sprint was om met behulp van co-creatie verschillende types eindgebruikers vanaf het begin actief betrekken bij het ontwikkelproces. Zo voelen zij zich eerder mede-eigenaar van het ontwikkelde product. Dat verhoogt niet alleen het draagvlak, maar ook de kans op een succesvolle en duurzame toepassing in de praktijk.
Primeur in softwareontwikkeling
De methode was eerder wel al toegepast op ingewikkelde vraagstukken in de radiotherapie, maar nog niet bij softwareontwikkeling. Met een fictief software prototype kregen de gebruikers direct te zien hoe de AI-integratie eruit zou kunnen zien in hun werk. Die vroege visualisatie hielp enorm. Behalve bij het bepalen welke functies nodig waren ook om draagvlak en vertrouwen op te bouwen.
De sprint combineerde specialistische kennis van medisch fysici met onderzoek, ontwerp en gebruikersinzichten. Het resultaat is een prototype dat automatisch controleert of de daadwerkelijk afgeleverde bestralingsdosis overeenkomt met de planning. Een AI-zekerheidsindicator, explainable AI, feedbackmogelijkheden en een beslissingsondersteunende module zijn direct zichtbaar in de eerste demo. Zo krijgen gebruikers al vroeg inzicht in de werking en de impact van de oplossing op hun workflow, wat vertrouwen en eigenaarschap vergroot. De heldere visualisatie en co-creatieve aanpak zorgden dat gebruikers zich gehoord en betrokken voelden, waardoor de ontwikkeling werd versneld.
Prof. dr. ir. Frank Verhaegen Verhaegen, hoofd Physics Research bij Maastro, benadrukt dat veel AI-innovaties stranden omdat ze niet aansluiten op de dagelijkse realiteit in het ziekenhuis. “We zien nog te vaak dat AI-algoritmen op de plank blijven liggen, simpelweg omdat ze niet zijn afgestemd op de dagelijkse praktijk in het ziekenhuis. Deze co-creatieve en human-centric aanpak laat zien hoe je met relatief weinig middelen in korte tijd een concrete stap kunt zetten richting bruikbare innovatie."
Aansluiting bij onderzoek
Deze aanpak sluit aan bij onderzoek op het snijvlak van implementatiewetenschap, information management en fysica. Door ontwerp en praktijk vanaf dag één te verbinden, dichten de onderzoekers de ‘AI implementation gap’. “Als we willen dat AI echt een plek krijgt in de zorg, moeten we niet alleen denken vanuit techniek, maar juist ook vanuit gebruik en implementatie. Nu we te maken hebben met personeelstekort, stijgende zorgkosten en meer kankerpatiënten, is het essentieel dat innovaties snel en effectief beschikbaar zijn in de kliniek. Deze sprint liet zien hoe klinische experts, onderzoekers én ontwerpers samen impact kunnen maken”, voegt Luca Heising, onderzoeker en leider van het pilotproject, daaraan toe.
De resultaten zijn gepubliceerd in Journal of Applied Clinical Medical Physics: “Toward a human-centric co-design methodology for AI detection of differences between planned and delivered dose in radiotherapy”. Het project ontstond uit een samenwerking tussen Maastro, Tilburg University en Varian (Siemens Healthineers). De human-centric design sprint biedt een praktisch model voor toekomstige AI-innovaties in zorg: mensgericht, effectief en direct toepasbaar in de klinische praktijk.
Maastro en innovatie
Innovatie van radiotherapie is een belangrijk speerpunt bij Maastro. Zo werd eind vorig jaar de in eigen beheer ontwikkelde Maastro Rectal Applicator gepresenteerd. Dit betekende een doorbraak op het gebied van Brachytherapie in Nederland. Tot nu toe was deze vorm van bestraling alleen mogelijk met behulp van een zeer complex en kostbaar bestralingsapparaat, die onder radiologen de ‘Vlinder’ genoemd werd omdat die bestralingstechnologie bekend staat als de 'Papillon-methode'. Die kan maar op twee lokaties in Nederland toegediend worden.
De Maastro Rectal Applicator maakt Brachytherapie een heel stuk bereikbaarder. Hiermee kan zogenoemde inwendige – of contact – bestraling worden toegediend. Daarbij wordt de straling direct op de tumor wordt toegediend. Hierdoor wordt het omliggende weefsel gespaard en neemt de kans op bijwerkingen af. Met het apparaat kunnen tumoren tot 2,5 centimeter nauwkeurig worden behandeld met een hoge stralingsdosis, wat de effectiviteit van de behandeling vergroot.
