Empowerment via digitalisering: van patiënten, van zorgprofessionals zoals verpleegkundigen. Dat is wat volgens de sprekers tijdens de opening van de derde dag van de ICT&health World Conference nodig is om de sterk groeiende tekorten aan zorgpersoneel en de groeiende administratieve belasting van zorgprofessionals in balans te brengen met de groeiende zorgvraag van een groeiende groep patiënten. En ja, digitalisering en technologie zoals AI kunnen hierbij een enorme impact hebben. Maar de focus moet liggen op de zorgprofessionals die meer tijd krijgen voor hun patiënten, op die patiënten die de zorg kunnen ontlasten door zelf mede voor hun gezondheid verantwoordelijk te worden.
De toekomst van ons zorgsysteem is in gevaar, was de binnenkomer van Diederik Gommers, hoofd IC/intensivist van het Erasmus MC en voorzitter van de Redactieraad van ICT&health. Hij citeerde Marian Kaljouw, voormalig bestuursvoorzitter van toezichthouder NZa, die in een interview in 2023 benadrukte dat de toegankelijkheid van zorg in gevaar komt wanneer we gewoon verder gaan met de huidige manier van zorg verlenen.
“Maar er zijn meer redenen waarom we een nieuwe, toekomstvaste zorg moeten ontwikkelen. Zoals medespreker Alain Labrique (WHO, red.) gisteren al zei: er is wereldwijd universeel toegang tot zorg nodig. En dat kan iemand alleen. We moten op allerlei niveaus kennis uitwisselen, elkaar helpen om te innoveren. Ik was dan ook zeer onder de indruk van de stappen die India op dit gebied zet.”
Snel groeiende tekorten
Onder de indruk is Gommers ook over de snel groeiende tekorten aan zorgpersoneel, in bovengemiddelde mate voor verpleegkundige functies. Nu al zijn er zo’n 50.000 onvervulde functies in zorg en welzijn, en tegen 2030 zijn dat er rond de 140.000-150.000.
“Mensen in de zorg hebben een grote intrinsieke motivatie, maar de groeiende administratieve lasten zorgen voor veel stress, burnouts en personeel dat de zorg verlaat. We moeten dus het werkplezier en – tevredenheid terugbrengen, kansen geven om door te groeien. Daarvoor is digitalisering een must, zoals het ook een must is om zorgpersoneel te betrekken bij innovaties die impact hebben op hun werk.”
Aan de slag
Gommers ziet in het Erasmus MC en veel andere ziekenhuizen gelukkig steeds meer projecten en pilots die hiermee aan de slag gaan. Bijvoorbeeld spraak-naar-tekst toepassingen die enorm kunnen helpen om administratieve lasten zoals de verpleegkundige overdracht te beperken. Of het aanpakken van alarmeringsvermoeidheid, waar inmiddels in Europees verband aan wordt gewerkt.
“Heel veel alarmen zijn overbodig en halen zorgmedewerkers uit hun werkproces. Door, bijvoorbeeld op de IC, te werken met stille alarmen, kun je veel van de stress die alarmeringen veroorzaken al sterk reduceren. Wij werken in dit kader bijvoorbeeld aan een soort verkeerslicht voor elke IC-patiënt. Is het licht groen, dan is alles goed, is het oranje dan moet je het in de gaten houden Gaat het licht op rood, dan moet je meteen kijken.”
Hiervoor gebruikt het Erasmus MC ook AI-toepassingen die op basis van grote hoeveelheden patiëntdata en het leren van veel voorbeelden steeds beter kunnen voorspellen of en zo ja, wat voor incident er kan plaatsvinden. Kwalitatief goede data – bijvoorbeeld op basis van thuismonitoring - kan daarnaast helpen om te voorspellen of iemand opgenomen moet worden op de IC. Dergelijke secundaire preventie bespaart zorg en verbetert de uitkomsten voor mensen die inderdaad naar de IC moeten. Gommers refereerde in dit kader tot slot kort aan een project dat komende maand onder leiding van Erasmus MC intensivist Michel van Genderen van start gaat, waarvan akte.
Universele zorg
Aashima Gupta, Director of Global Healthcare Strategy & Solutions bij Google, benadrukte vooral hoe technologie-ondernemingen zoals Google kunnen en willen helpen om universele zorg te realiseren. Momenteel gaat dit, onder meer door gebrek aan beschikbaar zorgpersoneel, de verkeerde kant uit. “Er sterven jaarlijks acht miljoen mensen door gebrek aan toegang tot zorg. Een al gaat er steeds meer geld naar zorg, de toegankelijkheid verbeter niet. In de VS gaat er nu jaarlijks 4 biljoen dollar naar zorg, terwijl een op de vijf Amerikanen nog steeds geen toegang heeft tot zorg. En de druk op zorgpersoneel neemt toe, met steeds meer uitval tot gevolg. Google Health wil ertoe bijdragen om deze uitdagingen met behulp van digitalisering aan te pakken.”
Toegankelijkheid van zorg met behulp van digitalisering betekent bijvoorbeeld het inzetten van AI-toepassingen om mensen die slecht of niet kunnen praten, toch een stem te geven. Of, waar Gommers ook al aan refereerde, spraak naar tekst toepassingen om een verpleegkundige overdracht van dertig naar drie minuten werk terug te dringen. Wat Gupta betreft, betekent zeker de opkomst van gen AI dan ook een derde digitale revolutie na internet en de mobiele telefoon, een revolutie die op alle aspecten van de zorg grote impact zal hebben.
Menselijke maat
“Zorg en gezondheid blijven vooral menselijk, maar AI wordt een belangrijke ondersteunende tool. Dat moet wel op een goede manier worden in gezet. Vertrouwen in AI is cruciaal voor adoptie, want de snelheid van verandering in de zorg hangt samen met het vertrouwen dat mensen in een innovatie hebben.” Google heeft hierin drie soorten use cases gemunt waarin het zelf en met andere partijen aan innovaties werkt: om de belasting van zorgmedewerkers te beperken; om de patiëntervaring te verbeteren; om life sciences te stimuleren.
“We zien een grote en groeiende impact van AI-tools: op administratieve lasten, op zorguitkomsten en op zorgkosten. En het gaat steeds sneller. De vraag die ik bij jullie allemaal wil neerleggen, is: hoe kunnen wij deze impact gebruiken om wereldwijd voor iedereen zorg op een toegankelijke en betaalbare zorg te komen.”
Patient emporwerment
Wat Dave deBronkart betreft, die stage-4 nierkanker heeft overleefd, is het antwoord simpel: zet de patiënt mede in de bestuurderstoel. “De patiënt is de minst gebruikte hulpbron in de zorg. Laat die patiënt helpen! Maak hem of haar actief onderdeel van zorg en onderzoek.”
DeBronkart hamert dan ook op patient empowerment: de patiënt meer regie geven door belemmeringen weg te halen. Hij wijst daarbij op de strijd om vrouwenrechten in westerse landen als goed voorbeeld. Een eerste onderdeel van empowerment is ‘agency’: de mogelijkheid om actie te ondernemen. “Mensen moeten hiervoor in zichzelf geloven, dat ze talent hebben en mogen spreken.”
Een tweede belemmering weghalen is om de patiënt de hulpbronnen te geven om via digitale middelen meer regie te verkrijgen: digitale instrumenten en apps, devices en data (iets dat deBronkart al jaren onderstreept met zijn uitroep ‘give me my damn data!). En als derde, tot slot: context. “Als je een patiënt bent in een instelling waar artsen zeggen dat zij alles bepalen, krijg je niet echt het gevoel dat je recht van spreken hebt. Dat moet veranderen.” Hieronder kun je de volledige presentatie van Dave terugkijken.
Nieuw scharniermoment
De komst van gen AI is volgens deBronkart een nieuw scharniermoment, een moment – of periode – waarin er een versnelling plaatsvindt in empowerment. Internet en mobiele toestellen waren al dergelijke momenten. Maar de komst van gen AI – net als ooit de boekdrukkunst en de toename van geletterdheid – zorgt voor een democratisering van deze al krachtige technologie.
“Gen AI betekent een enorme stap vooruit in wat patiënten zelf kunnen doen om hun gezondheid te verbeteren, of niet te laten verslechteren. Denk maar aan het vertalen van complexe uitslagen naar eenvoudig te begrijpen informatie, het overzicht brengen in allerlei gefragmenteerde data die je uit allerlei systemen samenbrengt. En dat hoeft niet alleen ChatGPT te zijn, er zijn genoeg andere AI-tools die op deelgebieden beter zijn.”
Kortom: AI geeft patiënten veel meer autonomie. En zorgprofessionals moeten hierin meegaan, moeten gebruik maken van deze extra hulpbron om de zorg toekomstvast te maken. “Kijk wat leidende gebruikers doen, en leer hiervan. Geef meer aandacht aan wat chronische patiënten kunnen betekenen voor de zorg, want zij hebben veel meer ervaring en hebben meer tijd om hun werk te verbeteren. Laat ons meehelpen om de zorg te verbeteren.”
Groeiende kloof
Niet alleen patiënten, ook verpleegkundigen kunnen veel beter benut worden, is het pleidooi van Bianca Buurman, voorzitter van V&VN. We hebben het nu vooral over het gebrek aan zorgpersoneel , stelt zij, waardoor de kloof tussen zorgaanbod en -vraag groeit. “Dat kunnen we doen door de vraag middels preventie te verminderen, maar ook door het bestaande aanbod efficiënter in te zetten, de werkprocessen anders aanvliegen.”
Digitalisering, het woord is de afgelopen dagen al vaker gevallen, kan de focus op de menselijke aspecten van zorg helpen verbeteren en tegelijkertijd bovengenoemde kloof verkleinen. En verpleegkundigen kunnen op dit gebied een cruciale rol spelen. “Gebruik verpleegkundigen als key driver for change, laat ze een leven lang leren en groeien in hun rol, en behoudt ze zo langer voor de zorg.”
Hiervoor moeten zorgorganisaties investeren in gedeelde verantwoordelijkheden voor gedeelde governance, meent Buurman. Niet alleen het management of artsen moeten betrokken zijn bij innovatie en nieuwe manieren van werken. “Zo geef je verpleegkundigen een nieuwe rol, meer werktevredenheid. Zo zorg je voor meer variatie in het werk, en daarmee weer voor behoud van verpleegkundigen. Laat zien wat er gebeurt met de data die verpleegkundigen invoeren, laat hen er zelf mee werken om er inzichten uit te halen waarmee ze hun werk beter kunnen doen, hun patiënten beter kunnen helpen.”
