De website Dokter Media wil helpen om nepnieuws over medische zaken onderuit te halen. Huisarts en ziekenhuisarts Lester du Perron en kinderarts in opleiding en wiskundige Tijs Stehmann hebben de website bedacht omdat ze vaak patiënten op het spreekuur zagen die zich zorgen maakten over iets dat ze in de krant hadden gelezen. Daardoor kregen ze minder vertrouwen in de wetenschap. De twee artsen bedachten in reactie hierop Dokter Media.
De website wil begrijpelijke uitleg bieden bij medische berichten uit de media. Door deze extra informatie moeten mensen meer inzicht krijgen in wat een bericht precies betekent. “Het ontbreekt in medische berichten soms aan de precieze details”, stelt Du Perron. Het gaat dan om kleine toevoegingen, waardoor een onderzoek beter wordt uitgelegd. Dat betekent niet dat het daardoor direct nepnieuws is, maar de krantenkop of de opsomming van resultaten in het artikel kunnen wel misleidend zijn. Wij duiken er dan in en zoeken uit hoe het echt zit. Op onze website kunnen zowel artsen als patiënten uitleg vinden.”
Niet expres verkeerde informatie
Du Perron vindt het belangrijk dat mensen zich bewust zijn van deze details. “Meestal bevatten medische berichten ook niet expres verkeerde informatie. Het komt vaak doordat het nieuws via verschillende mensen gaat, voordat het in de krant of het journaal terecht komt. De wetenschapper verwerkt resultaten in een onderzoek. Het onderzoek gaat naar het persbureau. Van het persbureau gaat het naar de journalist. De journalist maakt er een bericht van en stuurt het door naar de eindredacteur. Die plakt er een pakkende kop op. Wij vergelijken het vaak met het fluisterspelletje dat je vroeger op school deed. Er gaat vaak belangrijke informatie verloren in het doorgeven.”
Een veel voorkomende fout in berichten is de vermelde causaliteit. Causaliteit stelt dat iets een kwestie is van oorzaak en gevolg. Bijvoorbeeld: door koffie te drinken (oorzaak), leef je langer (gevolg). Dat klinkt goed, maar vaak spelen er meer dingen mee die invloed hebben op het gevolg. Du Perron: “In dit geval kan het bijvoorbeeld zijn dat de mensen die koffie drinken (en dus langer zouden leven), om een andere reden veel gezonder zijn. Bijvoorbeeld omdat ze veel sporten. Omdat ze ook veel koffie drinken lijkt er een verband te zijn tussen koffie drinken en langer leven, terwijl dit niets met elkaar te maken heeft. Dit soort lastige verbanden worden soms slecht uitgelegd door de media. Wij voegen op onze website dan die details toe.”
Wegwijs in medische berichten
Media zijn dol op (grappige) medische nieuwsfeitjes, weet Du Perron Lester. Berichten hierover worden graag gelezen, zeker als er een pakkende kop boven een artikel staat. “Daarnaast wordt er in weinig tijd ongelooflijk veel geschreven en gepubliceerd waardoor journalisten minder nauwkeurig worden.” Lester vindt het daarom niet gek dat er verwarring ontstaat bij lezers: “Bij Dokter Media proberen wij mensen wegwijs te maken in de medische berichten. Als artsen vinden wij het heel goed dat meer mensen zich verdiepen in de wetenschap, maar blijf wel kritisch op wat je leest.”
Diverse zaken kunnen aantonen dat een bericht niet of minder betrouwbaar is. Het ontbreken van de bron is ook een goede hint dat iets onbetrouwbaar is. Als er overdreven woorden zoals ‘doorbraak’ of ‘genezing’ worden gebruikt, moet er een alarmbelletje afgaan. Du Perron: “Het hoeft niet te betekenen dat het direct nepnieuws is, maar meestal worden dit soort woorden vooral gebruikt om aandacht te trekken. Ze spelen in op gevoel en zorgen dat je het artikel gaat lezen.”
Initiatieven tegen nepnieuws
Er zijn meer initiatieven om nepnieuws tegen te gaan. Om het bewustzijn van mensen over desinformatie en nepnieuws te vergroten introduceerde Netwerk Mediawijsheid bijvoorbeeld de website isdatechtzo.nl. Op de website vinden bezoekers tips om te toetsen of informatie te vertrouwen is en om onjuiste informatie te herkennen. Met behulp van video en animatie leren ze meer over de mechanismes achter nepnieuws, zoals de werking van algoritmes en deepfakes.
Sinds het begin van de coronacrisis is er op dit punt heel veel nepnieuws verspreid. Social media platforms ondernemen, mede aangespoord vanuit de Europese Commissie, al langer actie tegen de verspreiding van desinformatie over COVID-19 vaccins in het bijzonder en het vergroten van de transparantie rondom de maatregelen die genomen worden om fake- en nepnieuws over COVID19 in het algemeen tegen te gaan.
