Het voorschrijven van antibiotica volgens de geldende richtlijnen is een belangrijk onderwerp. Het AMC heeft hiervoor, samen met het RIVM een methode ontwikkeld. Die methode behelst een nieuwe manier van data verzamelen. Zo kan het voorschrijven van antibiotica met behulp van het elektronische patiëntendossier op een meer verantwoordelijke manier geregeld worden. Bovendien biedt de methode de mogelijkheid om, indien nodig, bij te kunnen sturen.
Voordat het A-team, dat staat voor het antimicrobial stewardship-team, en het RIVM de nieuwe methode ontwikkelde werden de richtlijnen voor het voorschrijven van antibiotica onder andere getoetst via een zogenoemde punt-prevalentie-studie. Dan werd gedurende enkele weken bijgehouden welke antibiotica er bij een bacteriële infectie worden voorgeschreven, en om welke reden. Die studie werd een keer per jaar uitgevoerd.
Verantwoord gebruik antibiotica
Bij de nieuwe methode speelt een koppeling met het elektronisch patiëntendossier (EPIC) een centrale rol. Op het moment dat een arts een antibioticumkuur voorschrijft, moet de reden daarvoor in een keuzemenu aangeven worden wat daarvoor de reden is. Het nieuwe systeem werd in 2019 bij wijze van proef ingevoerd door het A-team. Tijdens die proef werd onder andere bekeken of het gekozen type antibioticum overeenkomt met wat de richtlijn adviseert.
Uit die test bleek dat de nieuwe methode een succes was. Daarna zijn Annemieke van den Broek, die als promovendus bij het A-team onder meer uitzoekt hoe je juist gebruik van antibiotica kunt bevorderen, en haar collega, arts-onderzoeker Jara de la Court, een stap verder gegaan. "We kijken nu ook naar de lengte van de kuur. Niet alleen bij patiënten in het ziekenhuis, maar ook bij patiënten die na een opname weer naar huis mogen.” Dat is van grote toegevoegde waarde omdat bij een aantal infecties, zoals keel- of oorontstekingen, de antibioticakuur grotendeels thuis wordt gevolgd", vertelt Annemieke.
Data uit het elektronisch patiëntendossier
Arts-onderzoeker Jara De la Court maakt ook deel uit van het A-team. Voor haar promotieonderzoek richt zij zich op het gebruik van data uit het patiëntendossier voor het evalueren en sturen van antibioticagebruik. Samen met promovendus Van den Broek gingen zij op zoek naar het antwoord op de vraag of artsen het keuzemenu van de nieuwe methode wel goed invullen.
“We moeten natuurlijk weten of we op de ingevoerde data kunnen vertrouwen", aldus De la Court. De conclusie was dat het invullen over het algemeen al redelijk goed ging, maar ook dat er nog ruimte was voor verbetering. "Bij 17 procent van de kuren kwam de indicatie die was ingevuld in het keuzemenu niet overeen met de notitie van de arts in het patiëntendossier.”
Een ander verbeterpunt is te behalen bij patiënten die antibiotica voorgeschreven krijgen bij een longontsteking. Regelmatig krijgen zij namelijk een antibioticum voorgeschreven dat tegen veel verschillende soorten bacteriën werkt. Volgens de richtlijnen moeten artsen echter een specifieker middel kiezen dat bedoeld is voor minder soorten bacteriën. Een extra punt van aandacht ontdekten de promovendi bij de lengte van de antibioticumkuur. In twee van de vijf gevallen (40%) worden antibiotica te lang voorgeschreven, wat een negatief effect kan hebben op mogelijke bijwerkingen. “Wij zeggen altijd: baat het niet, het schaadt altijd”, licht De la Court toe.
Verder onderzoek
Op basis van deze conclusies en bevindingen ziet het A-team voldoende reden om verder onderzoek te doen, met name naar de vraag waarom artsen zich in die gevallen niet houden aan de richtlijnen. “Best mogelijk dat een arts met goede reden afwijkt van de richtlijn. Maar als dat in 40 procent van de gevallen gebeurt, is er iets aan de hand. Soms is een richtlijn nog maar pas veranderd, en zitten de oude regels nog in ieders achterhoofd”, nuanceert De la Court.
De nieuwe EPIC-data biedt nog meer mogelijkheden. “We kunnen er ook specifieke vragen mee beantwoorden, en bij het A-team precies aangeven welke dingen er moeten veranderen”, aldus Van den Broek. Met één druk op de knop kan het nieuwe systeem antwoorden geven op veel vragen. Een voorbeeld daarvan was het antwoord op de vraag of het weinig voorgeschreven antibioticum gentamicine nog ergens gebruikt wordt. “Het advies over de dosering bleek veranderd, en nu wisten we aan welke afdelingen we dat moesten doorgeven. Voorheen kregen we dit soort zaken niet voor elkaar - niet op deze schaal”, besluit De la Court.
Antibiotica resistentie
Het veelvuldig, te lang gebruik van antibiotica kan tot antibiotica resistentie leiden. Ook daarom is het van belang dat bij het voorschrijven van een dergelijke kuur de richtlijnen gevolgd worden en dat die richtlijnen regelmatig getoetst, en bijgestuurd wordt. Daarnaast wordt ook op andere vlakken gewerkt aan het verkleinen van de kans op resistentie. Zo ontwikkelden Nederlandse en Chinese wetenschappers in 2020 een slim nanodeeltje dat uiteindelijk een belangrijke rol kan spelen in de strijd tegen antibiotica resistente infecties.
