Het actieteam Handelingsruimte van het VWS-programma Waardevolle AI voor gezondheid heeft een hulpmiddel ontwikkeld waarmee partijen in de zorg het succes van AI-toepassingen kunnen vergroten. Het hulpmiddel moet ervoor zorgen dat als onderzoekers of ontwikkelaars op tijd stil staan bij vereisten op vijf domeinen: waarde, toepassing, ethiek, techniek en verantwoordelijkheid.
Beide groepen maken steeds vaker digitale gezondheidstoepassingen, zoals apps, modules in het elektronisch patiëntendossier of andere software op basis van (AI)-algoritmes of beslisregels. Soms ontstaat er echter een mismatch tussen ontwikkeling en wat de praktijk vraagt, wat ertoe kan leiden dat de toepassing niet succesvol geïmplementeerd wordt. Het ‘Hulpmiddel Handelingsruimte’ moet de kans op het succesvol doorlopen van het ontwikkel- en implementatieproces maximaliseren.
Integraal karakter hulpmiddel
Het integrale karakter van het ‘Hulpmiddel Handelingsruimte Waardevolle AI voor gezondheid en zorg’ biedt onderzoekers en ontwikkelaars aanwijzingen in handelingsruimte. Om zich vroegtijdig voor te bereiden op gevraagde minimale (wettelijke) eisen of standaarden en wanneer gebruikers en stakeholders daar bij te betrekken. Ook biedt het een mogelijkheid om te reflecteren op acties om tot mensgerichte en betrouwbare AI-toepassingen te komen die door zorgverleners, patiënten en burgers ook echt als waardevol ervaren worden.
Het instrument is opgebouwd aan de hand van een innovatiefunnel: een proces van zeven opvolgende fasen, gericht op het creëren van zoveel mogelijk waarde. Elke fase binnen dit proces biedt ruimte om creatief en iteratief te werken. Iedere fase heeft ook een vastomlijnd doel en gaat uit van een onderbouwde inzet van middelen. Elke faseovergang (gate) bevat een checklist die helpt om op het juiste moment de juiste vragen te stellen op de vijf domeinen. Wanneer aan alle eisen van de gate voldaan is, kan het traject naar de volgende fase in de innovatiefunnel. Zo voldoet de innovatie gaandeweg aan alle wet- en regelgeving en gebruikersverwachtingen.
Digitale innovatie complex
“Digital health innovatie is complex”, stelt Saskia Haitjema, lid van het actieteam handelingsruimte. “Je moet aan zoveel dingen denken, dat kan soms best demotiverend zijn. Bij de ontwikkeling van het hulpmiddel was het uitgangspunt juist altijd: wat kan wél? Handelingsruimte noemen we dat. Het structureren van innovatie lijkt tegenstrijdig, maar het is als organisatie belangrijk om te kunnen bepalen wanneer het letterlijk de moeite waard is om in mensen en middelen te investeren.“
De werking van het hulpmiddel gaat uit van een multidisciplinaire aanpak door verschillende partijen vanaf de start te betrekken en regelmatig tussenresultaten te laten zien. Dit versterkt het draagvlak voor de AI-toepassing en daarmee ook de kans op succes. Het hulpmiddel bevat ook een uitgebreide begrippenlijst en een actuele literatuurlijst met verwijzingen naar belangrijke documentatie en ander tools om het ontwikkeltraject te versnellen en verbeteren. Zo kan het hulpmiddel ingezet worden bij:
- Het opstarten en organiseren van een nieuw AI ontwikkeltraject;
- Het reflecteren en evalueren van lopende, afgeronde of mislukte AI ontwikkeltrajecten;
- Het afstemmen en samenwerken met belangrijke stakeholders binnen en buiten de organisatie in AI ontwikkeltrajecten als gemeenschappelijk referentiekader.
Aanzet volgende versie
Deze versie van het hulpmiddel is bedoeld als aanzet voor een verder te ontwikkelen community-based hulpmiddel. Het ophalen van ervaringen in het gebruik en het actief uitwisselen van uitdagingen en lessen in het veld bepalen de verdere doorontwikkeling van het hulpmiddel. De aankomende maanden worden netwerken en andere expertises aangehaakt om een community te organiseren, zodat het huidige actieteam het stokje kan overdragen. Hierbij zal onder andere de Nederlandse AI Coalitie nauw betrokken worden.
ECP, het platform voor de informatiesamenleving, heeft in januari 2021 een aanpak begeleidingsethiek gevalideerd voor de zorgsector en een handleiding ontwikkeld in opdracht van het programma Waardevolle AI voor gezondheid. Dit moet meer inzicht geven in en handvatten bieden hoe ethiek als een volwaardig onderdeel meegenomen kan worden bij het ontwikkelen en gebruiken van een AI-toepassing in gezondheid en zorg.
