Innovaties in wijk bieden mensen met dementie meer vrijheid

In Nederland zijn concepten zoals ‘dementievriendelijke wijken’ en ‘leefcirkels’ – die mensen met dementie bewegingsvrijheid bieden – al vrij bekend. De wens om mensen met dementie te helpen zo vrij en veilig mogelijk te leven, is met komst van de Wet zorg & drang geleidelijk aan het evolueren naar een ander stadium van ontwikkeling. Vooralsnog tellen veel verpleeghuizen echter nog gesloten afdelingen. Deze transitie van een veilige zorgomgeving naar het ‘leven in veilige vrijheid’ vraagt om het herzien en herinrichten van ons zorgverleningsproces.

Ondersteunen mensen met dementie

Sociale, ruimtelijke en technologische aspecten spelen hierbij een belangrijke rol. De ontwikkeling van technologieën die mensen met dementie ondersteunen in hun zelfredzaamheid, gaat razendsnel. Verschillende domeinen werken aan oplossingen die een balans bieden tussen vrijheid en veiligheid van mensen met dementie en daarmee verlaging van zorgdruk bij de zorgverlener en mantelzorger. Enkele technologieën op dit gebied worden al toegepast. Bijvoorbeeld een ‘tag’, gecombineerd met een GPS-tracker, die bepaalt waar een (verpleeghuis)bewoner mag gaan. Deze oplossing geeft een signaal af wanneer mensen buiten de vastgestelde ruimte komen, zodat ze opgehaald kunnen worden. Dit betreft vaak het vrij lopen in de eigen (groeps)woning, binnenterrein, gemeenschappelijke ruimten/ restaurant van de woonzorgomgeving en in enkele gevallen een stukje in de wijk.

Tegengaan onvrijwillige zorg

Maar om de rechten van mensen met dementie als wijkbewoners te effectueren en ‘onvrijwillige zorg’ tegen te gaan, is een integrale aanpak in verschillende woonzones nodig (Figuur 1). De grootste zone – de wijk – heeft geen vaste grenzen en is het moeilijkst te bewaken.  

    Deel Academy ziet ‘empathische en zorgzame’ wijken als een integrale oplossing. Onderzoekers en studenten van de Technische Universiteit Eindhoven hebben praktijkvoorbeelden verzameld en oplossingen bedacht om deze wijken op een senior- en zorgvriendelijke wijze vorm te geven. Deze oplossingen kunnen controlerend van aard zijn, of juist senioren met dementie ‘verleiden’ tot een actievere levensstijl.

1. De eigen (groeps)woning.
2. Binnenterrein.
3. Gemeenschappelijke ruimten/ restaurant van de woonzorgomgeving.
4. De wijk.

Wat het oplevert: geen dichte deuren en hoge hekken, maar een open netwerk van straten en pleinen – begrensd door een ‘digitaal hek’ – dat mensen met dementie beschermt en ondersteunt. Dit monitorende en stimulerende sociaal-technologische systeem, een symbiose van AI en sensortechnologie, ondersteunt de ruimtelijke inrichting en is een sociale kracht die mensen met dementie in de wijk begeleidt. In het kader van het ZonMw project GELIJK (2018-2022) werden, in samenwerking met partners uit DEEL (o.a. Livinglab project ‘SLIMme wijk Waalre’) diverse multidisciplinaire workshops gehouden. Tijdens deze workshops zijn barrières, voordelen en randvoorwaarden besproken met professionals uit (ouderen)zorg, wonen, gemeentelijk beleid, technologie, (ruimtelijk) ontwerp. Ontwerpoplossingen voor Slimme en Zorgzame wijken die bewegingsvrijheid van senioren met dementie beogen te stimuleren, zijn gebaseerd op de resultaten van deze workshops, best-practices studies en afstudeeronderzoeken van masterstudenten Architectuur van de Technische Universiteit Eindhoven. Lees het complete artikel in ICT&health editie nr. 3, die vanaf 16 juni verschijnt.