AI kan helpen om veel problemen in de zorgsector te verminderen. De technologie kan administratieve lasten verlagen (denk aan samenvattingen van consulten of verpleegkundige overdracht), het kan diagnostiek versnellen of zelfs verbeteren. En met de opkomst van bijvoorbeeld agentic AI (AI agents die zelfstandig bepaalde taken uitvoeren) wordt er nog veel meer mogelijk. Maar, benadrukt zorginnovator Lucien Engelen in De Telegraaf, pas op voor te veel geloof in AI, voor een te snelle adoptie zonder goed na te denken over waar AI echt een bijdrage kan leveren, over gevaren zoals bias en andere ethische aspecten van AI-inzet.
Na aanvankelijke aarzelingen, lijkt de zorgsector in toenemende mate de mogelijkheden van AI te omarmen. Zo zijn er steeds meer ziekenhuizen die AI zien als een oplossing om administratielasten te verlagen en de werkdruk te verminderen. Een bekend – maar bij lange na niet enige - voorbeeld: het UMCG en het Tilburgse ETZ werken al enige tijd samen om met AI patiëntsamenvattingen te maken. Verder werkt het UMCG met AI-toepassingen om ziektebeelden eerder vast te stellen. Ook het JBZ (Den Bosch) voert pilots uit met AI-spraakherkenning voor consultsamenvattingen. Op diagnostisch gebied wordt AI ook steeds normaler. Denk aan het gebruik van AI om hartfalen eerder te constateren (al in 2022), of een recenter voorbeeld: om insulinedosering na een hartoperatie te optimaliseren.
Voormalig zorgminister Fleur Agema was ervan overtuigd dat AI veel impact kon hebben op vermindering van de impact die personeelstekort in de zorg heeft. Onlangs lanceerde zij een plan om de komende twee jaar in totaal 800 miljoen euro te stoppen in AI en andere innovatie in de zorg. Met dat geld moeten onder andere oplossingen geïmplementeerd worden die ertoe bijdragen dat de zorg voor patiënten verbeterd wordt. Daarbij ligt de focus vooral op het terugdringen van de tijd die zorgmedewerkers kwijt zijn aan administratieve taken. De teruggewonnen tijd kan ingezet worden om de groeiende zorgvraag aan te kunnen, zelfs met de huidige – en verwachte – personeelstekorten. Overigens is onduidelijk of dit initiatief doorgang vindt na de val van het kabinet en het vertrek van de minister van PVV-huize.
Beide zijden van AI-medaille
Alles goed en wel, maar Lucien Engelen wil graag beide zijden van de medaille belichten. Als zorginnovator loopt hij al lang mee en hij heeft meerdere hypes zien komen en gaan. Hij is ervan overtuigd dat AI de zorgsector kan helpen, maar waarschuwt ook hier dat de zorg niet te veel mee moet gaan in de hype. “We moeten voorkomen dat iedereen denkt dat AI mórgen alle problemen in de zorg oplost”, zo stelt hij in De Telegraaf.
Zo kan AI veel zaken versnellen, maar blijven er nog altijd aanvullende onderzoeken nodig om bijvoorbeeld medische doorbraken te onderbouwen. Engelen wijst in dit kader op beloften over met AI-inzet veel sneller ontwikkelde behandelingen tegen kanker. Mooi hoor, maar er blijven uitgebreide medische studies nodig om te bewijzen dat nieuwe behandelingen en technologieën veilig zijn voor toepassing bij mensen. Dat verandert niet opeens door AI. Ook betekent AI-inzet om werkdruk te verlagen niet dat er functies geschrapt kunnen worden, want er zijn juist steeds meer mensen nodig. AI moet dus niet dienen om geld te besparen, maar uren die elders ingezet kunnen worden.
Eerst investeren, dan verdienen
Bovendien, aldus Engelen, moet er eerst flink in AI geïnvesteerd worden voordat er sprake kan zijn van terugverdienen in welke vorm dan ook. Dat geldt voor de AI-ontwikkelaars in met name de VS, maar ook voor ziekenhuizen en andere zorgaanbieders die specifieke AI-toepassingen ontwikkelen. Die investeringen in infrastructuur, training van personeel, implementatie, beveiliging en certificering wordt vaak onderschat.
Verder refereert Engelen nog aan bekende uitdagingen zoals digitale autonomie en data-soevereiniteit. Onlangs werd weer bekend dat veel overheden voor de opslag van data in een cloud-omgeving nog erg afhankelijk zijn van Amerikaanse aanbieders zoals Google, Microsoft of IBM. Zeker bij medische data is het belangrijk om goed te bepalen wat de risico’s zijn van dataopslag buiten Nederland of de EU, al ziet Engelen steeds meer bewustzijn komen op dit gebied.
AI en ethiek
En dan is daar nog het terrein van de ethiek: moet alles dat met AI kan ook daadwerkelijk gebeuren? Wat zijn de gevaren van AI wanneer de data waarmee een algoritme getraind worden, bepaalde vooroordelen (bias) bevatten. Denk aan de vele studies waarbij mannen oververtegenwoordigd zijn, terwijl ziektebeelden en effecten van medicatie op geslachten sterk uiteen kunnen lopen. Niet alles dat technologisch kan, moeten automatisch toegepast worden, benadrukt Engelen. “Wie beslist straks of iemand recht heeft op een dure AI-behandeling die maar een paar maanden extra leven oplevert? Dat zijn vragen die we nu moeten stellen.”
Engelen benadrukt dat hij zeker niet anti-AI is. Integendeel, hij is al jaren een technologie-enthousiasteling en dat geldt ook voor de mogelijkheden van AI. Maar, onderstreept hij, ook zoiets schijnbaar revolutionairs als AI is uiteindelijk slechts één puzzelstukje in een bredere aanpak. De noodzaak om vooral te investeren in zaken zoals preventie, een gezonde leefstijl en gedragsverandering blijft groot. Voorkómen heeft veel meer impact op de zorg dan genezen.
Meer weten over inzet en impact van AI? Ook in editie 3 van ICT&health (die 13 juni verschijnt) besteden we hier in diverse artikelen aandacht aan. Denk aan de noodzaak van AI-geletterdheid van zorgpersoneel, het nut van datagedreven werken bij patiënt-triage of het belang van een langetermijnstrategie om AI in de zorg structureel tot een succes te maken.
