Onderzoeker en arts Bibiche den Hollander laat met haar promotieonderzoek zien dat effectieve behandeling van zeldzame genetische stofwisselingsziekten mogelijk is, ook zonder grote klinische studies. Door slimme en kleinschalige onderzoeksopzetten zoals n-of-1 trials, kunnen de onderzoekers toch antwoorden vinden op urgente behandelvragen. Op 6 juni promoveert zij aan de Universiteit van Amsterdam met haar proefschrift Small Numbers, Big Steps, waarin ze concrete resultaten en innovatieve methoden presenteert.
Genetische stofwisselingsziekten zijn zeldzaam, maar de impact is groot. Deze aandoeningen leiden vaak al op jonge leeftijd tot ernstige symptomen zoals verstandelijke beperkingen, epilepsie of lichamelijke achteruitgang. Wereldwijd zijn er meer dan 1.500 van dit soort ziekten bekend, maar voor slechts achttien procent van de patiënten bestaat een gerichte behandeling. Niet vanwege een gebrek aan medische kennis, maar omdat klassieke onderzoeksmethoden – zoals grootschalige klinische trials – bij zulke kleine patiëntgroepen vaak niet uitvoerbaar zijn.
Behandeling zeldzame ziekten
Bibiche den Hollander, arts-onderzoeker bij Amsterdam UMC en United for Metabolic Diseases toont aan dat zeldzame ziekten wél kunnen worden onderzocht en behandeld, als de aanpak wordt aangepast aan de praktijk. “Als we dit soort studies sneller en vaker mogelijk maken, hoeven ouders minder vaak te horen dat we niets kunnen doen,” zegt Den Hollander. Den Hollander paste innovatieve onderzoeksopzetten toe, waaronder n-of-1 studies waarin iedere patiënt zijn of haar eigen controlegroep is. Dit maakt maatwerk mogelijk.
In een n-of-1 studie krijgt één persoon meerdere keren zowel een placebo (‘nepmiddel’) als de echte behandeling. Zowel de deelnemers als de onderzoekers weten niet wanneer welk middel wordt gegeven. Als dit bij een paar mensen gebeurt, is het mogelijk om het effect van een behandeling aan te tonen. Zowel op individueel als op groepsniveau. Vijf jaar geleden ontwikkelde arts-onderzoeker Hanneke Haijes nog een algoritme voor een snellere diagnose van stofwisselingsziekten.
Digitale database
Het antwoord op de vraag of een behandeling werkt, kan per individu verschillen. In het recente onderzoek van Den Hollander werd bijvoorbeeld gekeken naar het effect van L-serine bij kinderen met een GRIN2B-neuro-ontwikkelingsstoornis. Sommige kinderen lieten verbetering zien in slaap, taal en prikkelverwerking en anderen niet. Ook onderzocht ze het medicijn Volanesorsen bij LPL-deficiëntie – met levensreddende resultaten. Niet elke behandeling bleek effectief, zoals sialzuur bij NANS-CDG, maar ook dat levert waardevolle inzichten op.
Om artsen wereldwijd te ondersteunen, ontwikkelde Den Hollander samen met collega’s de Metabolic Treatabolome: een digitale database die per stofwisselingsziekte laat zien welke behandelopties er zijn. Deze is geïntegreerd in IEMbase, een internationaal platform met uitgebreide gegevens over genetische stofwisselingsziekten. De kern van haar boodschap: “Als we dit soort studies sneller en vaker mogelijk maken, hoeven ouders minder vaak te horen dat we niets kunnen doen. We laten zien dat er wél iets kan, als we het samen doen.”
