De ToekomstKompas is in het leven geroepen ter ondersteuning van strategisch toekomstgericht denken en te helpen om te zorgen dat de langdurige zorg toekomstbestendig zal worden. “Redeneren vanuit de toekomst helpt namelijk om tot andere oplossingen te komen voor huidige vraagstukken in de zorg. Het voorkomt dat je als organisatie meer van hetzelfde gaat doen”, vertelt Bart van Mierlo, senior-adviseur innoveren en (proces)verbeteren bij Vilans.
Het strategisch toekomstdenken is een vakgebied in opkomst, maar wordt volgens Saartje Sondeijker, expert transitiedenken binnen Vilans, door zorgaanbieders in de langdurige zorg nog niet veel gebruikt. “En dat terwijl juist de langdurige zorg hier veel baat bij kan hebben. De uitdagingen in de zorg en het sociaal domein kunnen niet opgelost worden met de manier van denken waarin we ons huidige zorgsysteem lang geleden hebben opgebouwd. Het personeelstekort, tekort aan mantelzorgers en de stijgende zorguitgaven, zijn vooral ontwikkelingen die vragen om andere manieren van denken en werken.”
Toekomstgericht
Het ToekomstKompas bevat concreet beschreven stappen, keuzes en werkvormen die kunnen helpen bij het opzetten van een strategisch traject voor de toekomst. Zo wil een zorgorganisatie bijvoorbeeld aan de slag met technologie, maar zou er uitgegaan worden van de huidige situatie dan komt men alleen op andere technologieën uit dan wanneer een toekomstige situatie als startpunt genomen wordt. Daarom helpen volgens Van Mierlo vragen zoals: Wie is over tien jaar je doelgroep? Welke zorgvragen en behoeftes hebben zij? Met welke technologische ontwikkelingen moeten we rekening houden? En hoe kijken we over tien jaar tegen vrijheidsbeperkende maatregelen en technologie aan?
Onderbouwde keuzes
Van Mierlo: “Dit zijn vragen die ook aan bod kunnen komen in de voor iedereen bekende trendrapporten en scenario’s. Die zijn inspirerend, maar de vraag ‘hoe nu verder’ blijft dan wel openstaan.” Bij gebruik van het ToekomstKompas zijn trends en scenario’s dan ook onderdeel van een proces dat op weg moet helpen om tot concrete innovaties te komen. Daarbij is een exacte voorspelling van de toekomst uiteraard niet mogelijk, maar door een gestructureerde werkwijze is het wel haalbaar om tot onderbouwde keuzes te komen.
Resultaat van eerste verkenning
Het ToekomstKompas is ontwikkeld als resultaat van een verkenning naar hoe strategisch denken over de toekomst kan worden toegepast in de langdurige zorg. “Deze verkenning hebben we uitgevoerd onder begeleiding van experts van FutureConsult, samen met twee bestuurders en drie innovatiemanagers. We hebben het toekomstdenken voor de langdurige zorg getest, verfijnd en geconcretiseerd. We beschouwen deze verkenning dan ook als een mooie, eerste stap in een continu proces en willen het ToekomstKompas blijven verrijken met nieuwe werkvormen en inzichten.”
De stappen van het ToekomstKompas
Het is volgens Van Mierlo goed om te weten dat de stappen van het ToekomstKompas niet in beton gegoten zijn. Afhankelijk van je situatie, zijn ze ook aan te passen. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat een organisatie al scenario’s heeft liggen waardoor bepaalde stappen overgeslagen kunnen worden. Zoals het ook uitmaakt welk jaartal als uitgangspunt wordt genomen en welke rol de doelgroep in het traject heeft. “Het werkt dan ook goed om het ToekomstKompas op maat voor jouw organisatie in te zetten.’ De volgende stappen komen aan bod:
- Stap 0: Het traject ontwerpen – hierdoor beïnvloedt jouw organisatie de uitkomst met slimme keuzes aan de voorkant.
- Stap 1: Reframen: omdenken van aannames – om tot een nieuw denkkader te komen.
- Stap 2: Toekomst(en) maken – hoe zou de toekomst er uit kunnen zien?
- Stap 3: Signalen van verandering verzamelen – werken aan de wegwijzers voor de toekomst.
- Stap 4: Focuspunten van innovatie bepalen – het duiden van de belangrijkste ontwikkelrichtingen.
- Stap 5: Catalogus van innovaties ontwikkelen – selecteren van ideeën met hoge impact en slaagkans. Stap 6: Maatschappelijke businesscases maken – innovaties uitwerken.
