Subsidieprogramma Zwaartekracht heeft voor dit jaar zeven consortia met topwetenschappers van verschillende Nederlandse universiteiten in totaal 142,7 miljoen euro toegekend. De consortia kunnen de subsidie gebruiken om de komende jaren aan baanbrekend wetenschappelijk onderzoek te doen. Minister Robbert Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) stelt de financiering beschikbaar voor wetenschappelijke consortia die op hun gebied in de wereldtop kunnen meedoen.
Van de zeven subsidies zijn er drie toegekend aan projecten op het gebied van onderzoek naar het menselijk lichaam: The Dutch Brain Interfaces Initiative (21,9 miljoen euro, hoofdaanvrager: Radboud Universiteit Nijmegen); IMAGINE!: Bekijken en besturen van cellen in onze weefsels (20,8 miljoen euro, hoofdaanvrager: Universiteit Utrecht); Stress-in-Action: Advancing the Science of Stress by Moving the Lab to Daily Life (19,6 miljoen euro, hoofdaanvrager: Vrije Universiteit Amsterdam).
10 jaar baanbrekend onderzoek
Met het Zwaartekracht-programma kunnen onderzoekers gedurende 10 jaar universitair toponderzoek doen en multidisciplinair samenwerken. Een van de pijlers van het programma is dat over disciplines en universiteiten heen wordt samengewerkt. De wetenschappers zetten gezamenlijk, in consortia, excellente wetenschappelijke onderzoeksprogramma’s op. Doel van Zwaartekracht is het bevorderen van zwaartepuntvorming van internationaal topniveau.
“Voor het doen van onderzoek van internationaal topniveau zijn rust en ruimte essentieel", stelt Dijkgraaf in een toelichting. "Met deze forse impuls bieden we langetermijnperspectief en adequate financiering aan samenwerkende excellente onderzoeksgroepen. Onderzoekers van deze wetenschappelijke consortia, die op hun gebied tot de wereldtop behoren, kunnen met Zwaartekracht werken aan baanbrekend onderzoek."
Hersens in kaart brengen
Ondanks de hightech instrumenten waar moderne onderzoekers over beschikken, is het nog niet gelukt om de vraag te beantwoorden hoe onze hersens werken. De komende tien jaar willen onderzoekers binnen het consortium ‘The Dutch Brain Interfaces Initiative’ de complexiteit van ons brein beter doorgronden door afzonderlijke puzzelstukjes bij elkaar te leggen. Hiermee moet het onder meer mogelijk worden om toepassingen op het gebied van Computer Brain Interfaces (BCI) te ontwikkelen.
Dit is volgens hoogleraar Nick Ramsey (divisie hersenen), ook de volgende stap voor een samenwerkingsverband dat al langer bestaat: NeuroTech-NL. Ramsey en collega-hoogleraar Freek Hoebeek (divisie Vrouw & Baby) zijn vanuit het UMC Utrecht bij het project aangesloten als hoofdonderzoekers. Het consortium wordt geleid door de Radboud Universiteit Nijmegen met deelname van onderzoekers van het UMC Utrecht Hersencentrum.
“Dit project is behoorlijk fundamenteel van aard”, stelt Ramsey, expert op het gebied van beeldvorming in de hersenen. “Wij gaan aan de slag met mensen die elektroden onder de schedel krijgen voor medische doeleinden, waarmee we ook de werking van de hersenen kunnen onderzoeken. We willen onder meer uitzoeken welk soort elektroden het beste zijn voor onderzoek naar hersenfuncties in mensen, en hoever die elektroden uit elkaar moeten liggen. Die hersenactiviteit willen we vervolgens ook beter kunnen interpreteren, dus we gaan ons zowel met de hardware- als softwarekant bezighouden.”
Onderzoek naar betere Computer Brain Interface
Ramsey werkt voor dit project ook samen met universitair docent en co-onderzoeker Mariska Vansteensel, en kan zo de samenwerking met de recent benoemde hoogleraar Maeike Zijlmans versterken. De kennis en technieken die dit project gaat opleveren, zijn ook inzetbaar voor nieuwe behandelingen voor mensen met neurologische aandoeningen. “We kunnen er daarnaast betere brain-computer interfaces mee ontwikkelen, die het voor verlamde mensen bijvoorbeeld mogelijk maken om een spraakcomputer te besturen met alleen hun gedachten. En het project kan leiden tot slimmere deep brain stimulation, voor mensen met de ziekte van Parkinson of epilepsie.”
Hoebeek gaat zich vooral richten op het analyseren van hersenactiviteit na vroege hersenschade, bijvoorbeeld als gevolg van zuurstoftekort. "Wij gaan in dit project nieuwe methoden ontwikkelen waarmee we de hersenactiviteit van proefdieren kunnen meten terwijl ze in groepshuisvesting relatief normaal kunnen leven, in grote ruimtes met verschillende compartimenten.” De UMC Utrecht-onderzoekers werken hiervoor nauw samen met collega's van de Radboud Universiteit, Erasmus MC en de TU Delft.
Hoebeek en zijn collega’s (Department for Developmental Origins of Disease) willen ook de effecten van hersenstimulatie onderzoeken. “Tot nu toe hebben we dat altijd gedaan in modelsystemen, maar nog niet in de natuurlijke situatie. Wij willen gedurende langere periodes de effecten van hersenstimulatie op de hersenactiviteit en -structuur onderzoeken, om uit te vinden in hoeverre stimulatie bijdraagt aan het herstel van hersenschade, hoe dat herstel in z’n werk gaat en hoe zich dat vertaalt in gedrag.” De verwachting is dat dit onderzoek zal bijdragen aan betere behandelingen van vroege hersenschade.
Overig onderzoek
Dit zijn de overige zes onderzoeksprojecten die geselecteerd zijn voor een subsidie uit het programma Zwaartekracht 2022:
IMAGINE!: Bekijken en besturen van cellen in onze weefsels (20,8 miljoen euro, hoofdaanvrager: Universiteit Utrecht)
Het doel van dit onderzoek is belangrijke kennis en gereedschappen te ontwikkelen voor regeneratieve geneeskunde (het vervangen of van buitenaf repareren van beschadigd weefsel), behandelingen van ziekten en het herbestemmen van bestaande geneesmiddelen.
GUTS: Growing Up Together in Society (22 miljoen euro, hoofdaanvrager: Erasmus Universiteit Rotterdam)
Het doel van dit project is om te ontdekken hoe jongeren succesvol kunnen opgroeien en bijdragen aan de huidige en toekomstige maatschappij. De onderzoekers bestuderen hoe jongeren zich ontwikkelen op het gebied van onderwijs, sociale netwerken, en sociale normen.
De algoritmische samenleving (21,3 miljoen euro, hoofdaanvrager: Universiteit van Amsterdam)
Dit project onderzoekt hoe we binnen de ontwikkeling van (semi-) geautomatiseerde processen (onder meer Artificial Intelligence) de zo belangrijke publieke waarden en mensenrechten kunnen waarborgen.
Duurzame Kunstige Stoffen (15,6 miljoen euro, hoofdaanvrager: Technische Universiteit Eindhoven)
In het Interactieve Polymere Materialen Onderzoekscentrum is het doel om een nieuwe generatie intelligente, dynamische kunststoffen te ontwikkelen die door wisselwerking met de omgeving beter presteren, en makkelijk afbreekbaar en herbruikbaar zijn.
Stress-in-Action: Advancing the Science of Stress by Moving the Lab to Daily Life (19,6 miljoen euro, hoofdaanvrager: Vrije Universiteit Amsterdam)
Met nieuwe kennis worden methoden ontwikkeld om stress in het dagelijks leven te volgen en te reduceren en hiermee het ontstaan van stress-gerelateerde ziekten te voorkomen.
Materialen voor het kwantumtijdperk (21,5 miljoen euro, hoofdaanvrager: Universiteit Utrecht)
Silicium transistoren vormen de basis van onze informatiemaatschappij. Er is een sterk toenemende vraag naar krachtiger vormen van berekening en informatieverwerking. Het doel van dit onderzoek is nieuwe materialen leveren met stabiele kwantum toestanden waardoor de bestaande manieren van informatieverwerking veel krachtiger en tegelijk energie-efficiënter worden.
Over Zwaartekracht
Het programma Zwaartekracht wordt in opdracht van het ministerie van OCW door NWO uitgevoerd. NWO verzorgt de selectie van de onderzoeksgroepen. NWO ontving deze ronde 40 aanvragen voor financiering binnen het Zwaartekracht programma. Consortia van onderzoeksgroepen konden hun aanvragen indienen via hun universiteiten.
Er zijn 15 consortia uitgenodigd voor een interview en uiteindelijk werden zeven consortia geselecteerd. De beoordeling, onderlinge vergelijking en selectie waren in handen van externe referenten en een internationale onafhankelijke commissie van wetenschappers met ervaring met grote wetenschappelijke onderzoeksprojecten.
