Iedereen kent de VR-bril wel: zo’n ding dat op een duikbril lijkt. Een kijkdoos met bewegend beeldscherm. Je ziet en hoort de meest realistische situaties, alsof je er zelf in staat of doorheen loopt. Je zintuigen merken niet meer dat je je in een digitale omgeving bevindt, die je onderdompelt in een werkelijkheid die er buiten de bril niet is. Door en in de bril kijk je naar speciale films die in 360 graden – helemaal rondom – zijn opgenomen. Beweeg je met je hoofd, dan verandert het beeld.
Naast VR is er Augmented Reality: daarbij voegt een apparaat of een softwareprogramma virtuele elementen toe aan de wereld om je heen. Mixed Reality tot slot is een combinatie van realiteit en virtualiteit. De kamer om je heen is er nog steeds, maar alles is vervangen door een gesimuleerde fantasiewereld. Voor de gamers onder ons een prachtig verschijnsel, maar ook in de gezondheidszorg zijn deze ‘realities’ goed toe te passen. Zowel in de directe zorgverlening aan patiënten, als in het onderwijs aan zorgprofessionals.
Werkt het?
Er zijn ruim 5.000 onderzoeken gedaan naar de werking van VR in de zorg. Daaruit komt steeds naar voren dat VR kan helpen om pijn en spanning te verminderen en de geestelijke gezondheid te verbeteren. Geen pillen slikken, maar een bril opzetten om je beter te voelen!
Deze ‘virtual medicine’ biedt een fantastische aanvulling op het behandelpalet van de arts. VR wordt toegepast bij veel aandoeningen, zoals brandwonden, een beroerte, chronische aandoeningen, beginnende dementie en bij psychische klachten zoals eetstoornissen, PTSS of schizofrenie. VR kan helpen aan het begin van het leven, bij het baren van een baby, of bij existentiële angst aan het levenseinde. En alles daartussenin: het aantal toepassingen neemt razendsnel toe.
VR na IC-opname
In het Erasmus MC hebben we hoopgevende ervaringen met VR bij mensen op de Intensive Care, na behandeling voor COVID-19 maar ook bij andere levensbedreigende ziekten. De IC-opname is een ingrijpende periode, die naderhand vaak tot lichamelijke, cognitieve en psychische problemen leidt. Deze klachten kunnen langdurig zijn, tot vijf jaar na IC-behandeling. Ze hebben grote impact op kwaliteit van leven en sociaal welzijn.
Intensivist dr. Michel van Genderen, collega van prof. dr. Diederik Gommers, heeft onderzocht of VR kan helpen bij de verwerking van de IC-opname. De ene groep kreeg acht dagen na opname een VR-bril op, die hen meenam naar de IC en waarheidsgetrouw toonde wat ze hadden meegemaakt. De andere groep volgde een standaard behandeling. De eerste groep rapporteerde minder traumatische klachten, depressieve gevoelens en angst.
In EenVandaag zei Michel hierover: “VR helpt het brein om herinneringen beter te plaatsen en gaten in die herinneringen op te vullen. Patiënten kunnen dan ook ervaren dat de realiteit vaak minder eng is dan in hun herinnering.” Dat is buitengewoon waardevol, nu we steeds meer mensen zien ‘post-COVID-19’. De VR-bril is trouwens ook beschikbaar voor familie, want die kan net zo goed last hebben van angst of stressklachten door het IC-bezoek aan hun geliefde. Een studie naar de meerwaarde van VR bij familieleden is inmiddels gestart.
De VR-bril is nu een vast onderdeel van de behandeling op de post-IC poli in het Erasmus MC geworden. Goed nieuws dat dit navolging krijgt dankzij ondersteuning van DSW en Achmea. Een aantal ziekenhuizen is aan de slag met de VR-bril in studieverband: het Franciscus Gasthuis, het Maasstadziekenhuis en Ikazia. Het IJsselland en Catharinaziekenhuis starten binnenkort. We onderzoeken het klinische effect én kijken naar kostenreductie en toepassing thuis.
Scholing in COVID-zorg
Ook voor de scholing van zorgprofessionals kunnen we VR goed gebruiken. Door de snelle toename van het aantal kritisch zieke patiënten zijn meer handen aan bed nodig. Dit vraagt veel van de verpleegkundigen die vanuit andere disciplines bijspringen om te zorgen voor COVID-19 patiënten.
Om hen in korte tijd bekend te maken met de beoordeling en verpleging van deze patiënten, hebben we samen met collega dr. Eva Klijn (intensivist) VR-instructiefilms ontwikkeld. Hierin krijgt een verpleegkundige een levens- echte ervaring met een patiënt terwijl hij of zij behandelinstructies ontvangt en al doende leert. Een foutje geeft niet: dan oefen je het scenario nogmaals. Gewoon thuis op de bank.
Naast het trainen van technische vaardigheden bereidt VR voor op wat je emotioneel te wachten staat. Zorg je gewoonlijk voor mensen die een chemokuur volgen, dan is dat heel anders dan een patiënt die drie weken lang in buikligging wordt beademd. Het helpt als je al virtueel bij die patiënt aan bed hebt gestaan.
Samenwerking met TU Delft
We zijn heel blij met deze instructiefilms, die er kwamen via het strategische partnerschap met het VR-lab van de TU Delft. Dit past in de al langer bestaande samenwerking tussen Erasmus MC, Erasmus Universiteit en TU Delft op de gebieden gezondheid, kunstmatige intelligentie en leefomgeving. Er zijn nu elf films voor onderwijsdoelen en negen voor patiënten. Binnen een aantal maanden komen ze open source, via een app, gratis beschikbaar voor elke zorgprofessional.
De patiëntenfilms worden op maat gemaakt, waarbij eigen ruimtes, bedden, apparatuur en personeel figureren. Dan herkent de patiënt ‘zijn’ ziekenhuis zodra hij de VR-bril opzet. Het mooie van de samenwerking is dat zorgprofessionals in de lead zijn. We doen het met elkaar, voor elkaar.
Meekijken met de dokter
Een laatste VR-toepassing die we willen aanstippen, is die in de opleiding tot medisch specialist. In de traditionele manier van opleiden kijken jonge artsen in de OK op een krukje mee over de schouder van de operateur. Dat hoeft straks niet meer. De dokter zet een VR-bril op en iedereen kijkt vanaf een kantoorplek (of thuis) mee in dezelfde zichtlijn.
In 2016 gebeurde dat voor het eerst in een groot opleidingsziekenhuis in Londen. Dr. Shafi Ahmed verwijderde een tumor bij een patiënt met darmkanker. De operatie werd in 360 graden opgenomen zodat jonge chirurgen, vanuit het perspectief van de opererend chirurg, in VR de operatie zagen. Ruim 100.000 mensen wereldwijd keken mee alsof ze fysiek aanwezig waren. Het nieuwe 5G-netwerk helpt hierin mee, door vertraging in beeld of data te minimaliseren. Bij 4G kan nog een vertraging van een honderdste milliseconde optreden, wat invloed heeft op de precisie van opereren.
“Een grote stap in de transformatie en democratisering van medisch onderwijs”, noemde dr. Rafael Grossmann het. Hij haalde in 2013 het nieuws door als de eerste chirurg een operatie te verrichten met gebruikmaking van Google Glass. Nadien volgde Lucien Engelen met de introductie van Google Glass in de Nederlandse OK, samen met prof. Harry van Goor (Radboudumc). In het rijtje koplopers mag ook dr. Brennan Spiegel van het Cedars Cinai Ziekenhuis uit Los Angeles niet ontbreken. Als leestip noemen we graag het boek dat hij eind 2020 publiceerde: ‘VRx: How virtual therapeutics will revolutionize medicine’.
Tijdens de operatie kan VR trouwens ook de chirurg beter voorbereiden. Door 3D-techniek te combineren met VR kunnen longkanker- operaties preciezer worden uitgevoerd. Cardiothoracaal chirurg in opleiding Amir Sadeghi doet hier onderzoek naar. Hij heeft al aangetoond dat VR cardiothoracaal chirurgen beter in staat stelt om accurater precies dát stukje long te zoeken dat zij eruit willen halen en gezonde delen van de long minder schade toe te brengen.
Vooruitkijken met VR
De uitdaging voor de komende tijd is om VR nog beter in te zetten. Wat is de veiligste toepassing, welke spelregels spreken we af, maar ook: bij welke indicaties passen we het toe? Er moet gericht onderzoek komen naar voordelen én potentiële nadelen van VR in de zorg. VR is niet nieuw, maar de toepassing in de zorg gaat snel. Het is daarom goed om nu samen na te denken over reguleringskaders, de ethiek van VR, maar ook hoe we als medici omgaan met commerciële partijen die VR-apps aanbieden.
Schade aan de patiënt en consument moet vanzelfsprekend altijd worden voorkomen. In het Erasmus MC zoeken we nu de samenwerking met onze collega’s binnen en buiten het ziekenhuis, variërend van longgeneeskunde tot thoraxchirurgie, gynaecologie en orthopedie. De volgende stap is om na te denken over (on)wenselijke toepassingen en vooral samen te werken. We kijken ernaar uit.
In deze online versie zijn enkele kleine tekstuele aanpassingen doorgevoerd die in de printversie ontbreken.
Dr. Michel E. van Genderen is internist-intensivist in het Erasmus MC in Rotterdam. Hij richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van zorg door het toepassen en implementeren van innovatieve technologieën zoals virtual reality & artificial intelligence. Hij begeleidt hierbij twee promovendi.
Prof. dr. Diederik Gommers is anes- thesioloog-intensivist in het Erasmus MC in Rotterdam, is voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care en afdelingshoofd van de intensive care van het Erasmus MC. Als expert in het Outbreak Management Team van het RIVM adviseert hij het kabinet tijdens de coronapandemie. Sinds november 2020 is hij lid van de redactie- raad van ICT&health.
Lucien Engelen is CEO bij Transform.Health. Hij ondersteunt onder andere het Erasmus MC in Rotterdam bij de innovatie-ambitie van het ziekenhuis. Daarnaast is hij strategisch adviseur health(care) innovation bij het Center for the Edge van Deloitte en Faculty Singularity University, Exponential Medicine, Silicon Valley (VS). Hij publiceert en spreekt veel over digitale innovaties in de zorg.
Geef een antwoord
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.