‘Milieu-impact van digital health is grote bijvangst’

Een positief neveneffect van digital health is een dalende ecologische footprint van de zorg. Patiënten hoeven door digitale oplossingen minder reisbewegingen te maken, wat leidt tot aanzienlijk minder CO2-uitstoot. Tot nu toe is er echter nauwelijks onderzoek gedaan naar deze grote bijvangst van digitalisering. Op initiatief van zorginnovator Lucien Engelen startte Deloitte daarom in samenwerking met VWS, MaastrichtUMC+, Radboudumc en Laurentius een compact onderzoek naar de milieueffecten van digitalisering1. Hierbij stond vooral de afname van het aantal vervoersbewegingen vanwege digitalisering centraal. Uiteindelijk resulteerde dit onderzoek in het rapport ‘CO2-reductie in ziekenhuizen’ van Martijn Ludwig - Senior Specialist Lead bij Deloitte - dat in juli 2022 werd gepubliceerd.

Om de oplopende zorgkosten te tackelen én het tekort aan zorgpersoneel te lijf te gaan, is een transformatie nodig van het zorgsysteem. Het gaat concreet om de omslag van een zorg-ecosysteem naar een gezondheids-ecosysteem, waarin preventie en zelfmanagement een hoofdrol hebben.  

Digital health speelt bij die transformatie een essentiële rol. Voorbeelden van mogelijkheden tot digitalisering zijn teleconsulten, meekijkconsulten, het inrichten van medical health centra, apps die patiënten ondersteunen en slimme monitoring op afstand. Digital health ontwikkelt zich sinds de coronacrisis met reuzestappen en zal ook in de toekomst een steeds grotere rol spelen. Er is inmiddels flink wat onderzoek gedaan naar de niet geringe logistieke voordelen van digitalisering, want niet-fysieke consultering en monitoring kan de zorg aanzienlijk effectiever maken. 

Uit onderzoek blijkt dat als deze rijke waaier aan digitale opties goed wordt ingezet, het personeelstekort in de zorg kan worden opgelost en de zorgkosten uiteindelijk kunnen worden beteugeld. 

Indrukwekkende milieuwinst 

Een belangrijk neveneffect van digitale zorg is dat het milieu minder zwaar wordt belast vanwege de afname van het aantal verplaatsingen. Toch is naar deze positieve milieueffecten nog nauwelijks onderzoek gedaan. De cijfers die er wél al zijn, zijn echter veelbelovend.  Onderzoekscijfers van het Wexner Medical Center laten zien dat de milieuwinst van telehealth van één groot medisch centrum al indrukwekkend is. 

Voorafgaand aan de pandemie zijn er ongeveer 800 telezorgbezoeken geweest in 2020, minder dan 1 procent van alle patiëntbezoeken. Sinds het begin van de pandemie in maart 2020 tot en met april 2022 heeft het medisch centrum inmiddels 768.970 telezorgbezoeken gedaan. In totaal werd zo 81 miljoen kilometer aan reizen voorkomen en werd meer dan 17.500 metrische ton koolstofdioxide vermeden.

Ludwig bracht de milieueffecten van digitalisering op dit vlak bij drie ziekenhuizen in Nederland, te weten Maastricht UMC+, Radboudumc en Laurentius, in kaart. Een opvallende conclusie van de onderzoeker is in de eerste plaats dat 87 procent van de patiënten bij alle drie de onderzochte ziekenhuizen met de auto naar het ziekenhuis gaat. “Wie naar het ziekenhuis gaat, gaat meestal liever niet met het OV. Als je je na een onderzoek of slecht nieuws niet lekker voelt, is een terugreis in het openbaar niet prettig, is de aanname. Het is dan veel fijner als je dan met de auto wordt gebracht en gehaald.” 

Retourtje ziekenhuis

Ludwig berekende dat gemiddeld in 2020 per ziekenhuis door ingrijpende digitalisering drie miljoen kilo minder CO2 werd uitgestoten. Die milieuwinst is gerealiseerd door de versnelde doorvoering van digital health tijdens de coronapandemie. 

Er zijn echter wel de nodige verschillen per ziekenhuis. Uit de cijfers van het onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de gemiddelde reisafstand naar academische ziekenhuizen met 67 kilometer, aanzienlijk groter is dan bij het algemene ziekenhuis Laurentius waar de reisafstand per patiënt gemiddeld 12 kilometer bedraagt. 

Op zich natuurlijk een logisch gegeven de aard van de interventie en geringere aantal UMC’s. Landelijk bedraagt de gemiddeld afgelegde afstand ruim 5 kilometer. De gemiddelde CO2-uitstoot voor een retourtje met de auto naar een academisch ziekenhuis bedraagt 8.161 gram. Wie beseft dat er jaarlijks naar Maastricht UMC+ meer dan 350.000 patiënten rijden, begrijpt volgens Ludwig dat de reductie van de vervoersbewegingen door digitalisering serieuze milieu-impact heeft.

“In de praktijk is het overgrote deel van de bezoeken aan een academisch ziekenhuis poliklinisch van aard. Het is waarschijnlijk mogelijk om met behulp van slimme digitalisering een groot deel van die fysieke verplaatsingen naar poliklinieken in de toekomst nog verder terug te brengen.”

Duurzaamheid

Ziekenhuizen timmeren wat betreft duurzaamheid niet alleen aan de weg met digitalisering maar ook op tal van andere fronten. Dat is nodig, want de ziekenhuissector is volgens een NGO-rapport goed voor 4,4 procent van de netto broeikasgassen en dat is twee keer zoveel als de uitstoot van luchthavens. 

Het gaat dan niet alleen om vervoersbewegingen van patiënten, maar ook over de vervuiling die in en om de ziekenhuizen zelf ontstaat. Denk aan schoonmaakmiddelen omdat alles steriel moet blijven, het warm houden van het gebouw en grote hoeveelheden afval. De vervuiling door en in de gebouwen is groot en zal in een volgend onderzoek van Ludwig centraal staan.

Het bewustzijn dat het duurzamer moet en kan, is in de zorgsector inmiddels ruimschoots ingedaald. In Nederland zijn er dan ook tal van ziekenhuizen die breed inzetten op duurzaamheid. Een goed voorbeeld het Radboudumc, dat als eerste universitair medisch centrum in 2018 het BREAM-certificaat heeft mogen ontvangen. Dit certificaat staat garant voor excellente duurzaamheid van de gebouwen in termen van onder meer energiezuinigheid en levensduur. 

Een ander sterk voorbeeld is een nieuwbouw die er nog aankomt van het Rijnstate Ziekenhuis in Elst, waar alles wordt gedaan om de CO2-uitstoot zo klein mogelijk te houden. Met behulp van 2.300 vierkante meter aan zonnepanelen wordt hier straks waterstof gewonnen uit water. Dit ziekenhuis van de toekomst zal straks 1,1 miljoen kilo minder CO2 uitstoten.

Laaghangend milieufruit 

Ludwig beseft dat zijn onderzoek naar CO2-vermindering bij drie ziekenhuizen door minder reisbewegingen door digitalisering slechts het topje van een ijsberg betreft. “Maar ook dit topje laat al heel goed zien welke mogelijkheden digitalisering biedt in termen van CO2-reductie, simpelweg door het feit dat al doende het aantal reisbewegingen aanzienlijk kan worden teruggebracht. Dat is in feite laaghangend milieufruit dat je samen met het opschalen van digitale zorg rijkelijk kunt plukken. Zeker omdat er toch al grootscheeps ingezet wordt op digitalisering.” 

Wie naar het ziekenhuis gaat, reist meestal liever niet met het OV

CO2-vermindering door digital health vindt plaats door de vermindering van het aantal reisbewegingen, mogelijkheden tot vermindering of andere indeling van het vastgoed van zorginstellingen en de vermindering van het aantal ligdagen. Zeker is natuurlijk ook dat het energieverbruik dat nodig is voor digitalisering de milieuwinst enigszins zal remmen, aldus Ludwig. “Het is dan ook belangrijk dat er zoveel mogelijk wordt gewerkt met groene datacentra, die in toenemende mate op de markt komen.”

Bij alle betrokken partijen is er tevredenheid over de al bereikte CO2-reductie bij de poliklinieken en wat nog kan worden bereikt door digital health. Sowieso zal duurzaamheid als thema hoog op de agenda´s van ziekenhuisbestuurders blijven staan. Ook zal de politiek de komende jaren druk blijven uitoefenen om een zo duurzaam mogelijke zorgsector te realiseren. 

"Digitalisering is daarbij een zeer interessante optie omdat het al in gang is gezet en andere grote voordelen heeft in termen van efficiency en kwaliteit", aldus Ludwig. "Belangrijk is ook dat digitalisering niet zo´n ingrijpende gevolgen heeft voor de sector, want er hoeven geen locaties te worden gesloten en er vallen geen ontslagen.” 

Nationaal dashboard

Nu het onderzoek ‘CO2-uitstoot in ziekenhuizen’ is afgerond, wordt gestreefd naar een landelijk overzicht van de samenhang tussen digitale zorg in ziekenhuizen en de CO2-uitstoot. Tevens is een inventarisatie nodig van de mogelijkheden om dit onbedoelde positieve bijeffect te koesteren en waar mogelijk uit te breiden. Daarvoor kunnen bijvoorbeeld de best practices hieromtrent gedetailleerd in kaart worden gebracht.

“Tot slot is het de bedoeling dat VWS, in samenwerking met andere partijen, een nationaal dashboard ontwikkelt”, vertelt Ludwig. “Daarop moet uiteindelijk te zien zijn hoeveel digitale zorg ziekenhuizen leveren en hoeveel CO2-uitstoot dat in de praktijk bespaart. Op die manier kunnen ziekenhuizen ook op milieugebied een begin maken met benchmarking en elkaar en zichzelf stimuleren om het nóg beter te gaan doen wat betreft duurzame bedrijfsvoering.”