Als het over ‘duurzaamheid’ gaat in de context van digitale zorginnovatie, wordt meestal bedoeld: betaalbaarheid. Oplossingen die de zorg sneller en goedkoper maken, heten dan innovatie. Maar de kwestie van betaalbaarheid verbleekt bij het grootste vraagstuk van onze tijd. En dat is hoe we de existentiële bedreiging van klimaatverandering en milieuvervuiling pareren. De Nederlandse innovatiekracht zou zich daar meer op moeten richten. Juist in de zorg.
Het IPCC-rapport dat jongstleden augustus verscheen, heeft wederom laten zien dat de aantasting van de biosfeer een gevolg is van menselijke activiteit. Dat het absorberend vermogen van de planeet zijn grenzen heeft bereikt. En dat toegewijde actie acuut nodig is. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw hebben artsen en epidemiologen gewaarschuwd voor de effecten daarvan op onze gezondheid. Lang werden ze niet gehoord en stonden gezondheid en zorg niet hoog op de internationale klimaat-agenda. Andersom ook niet. Dat is aan het veranderen nu er steeds meer en beter onderzoek is, en de opwarming van de aarde ook in de rijkere landen steeds zichtbaarder wordt. Er is feitelijk sprake van een noodtoestand.
De brandbrief ‘Call for emergency action to limit global temperature increases, restore biodiversity, and protect health’ (d.d. 6 september j.l.) van ruim 230 medisch-wetenschappelijke tijdschriften om meer en sneller maatregelen te nemen is ongekend. Let wel, het zijn geen losse artsen, maar de hoofdredacteuren van meest gerenommeerde tijdschriften afkomstig van alle continenten, die dit gezamenlijk hebben gepubliceerd met het oog op de Algemene Ledenvergadering van de Verenigde Naties. Het gaat hier om een van de laatste meet-ups vóór de COP26/VN klimaatconferentie in Glasgow, november 2021. Hoeveel aansporing heeft het leiderschap in de zorg nodig?
Klimaatneutrale samenleving
Intussen wordt er steeds meer geïnvesteerd in de transitie naar een klimaatneutrale samenleving. Ook in Nederland, waar de overheid het innovatie- en wetenschapsbeleid de laatste jaren meer richt op de grote maatschappelijke opgaven. Volgens het Rathenau Instituut is er niettemin een additioneel type ‘opgavengericht’ innovatiebeleid nodig. Niet zozeer gericht op verdienvermogen, technologiestimulering of wetenschappelijke interesse, maar op het oplossen van dit soort Herculische uitdagingen. Dat zou ook voor de gezondheidszorg een goed idee zijn.
De lacunes in onze kennis zijn nog talrijk, terwijl ze worden overschaduwd door groter lijkende opgaven als personeelstekort en covid-herstelzorg. Maar de zorg móet eenvoudigweg mee in het realiseren van nationale en internationale klimaatafspraken. De sector draagt substantieel bij aan de uitstoot van broeikasgassen en aan milieuverontreiniging onder meer via het medicijnverbruik en afvalverwerking. Op het gebied van circulair werken valt er nog een wereld te winnen. Het doel is om CO2-uitstoot in 2030 met 50%verminderd te hebben (als samenleving streven we naar een 90% reductie in 2050).
Versnellen verduurzaming zorg
Met een relatief klein programma jaagt VWS het versnellen van verduurzaming in de zorg aan. De hoop en verwachting kunnen niet anders zijn dan dat het nieuwe kabinet hier met volle kracht op gaat inzetten. In het veld ontstaan vele kansrijke initiatieven. Daaronder Green Labs NL, het netwerk voor groene OK’s, het e-book ‘de Groene Huisartspraktijk’ (NHG) en Zorg voor Klimaat (www.zorgvoorklimaat.nl). Universiteiten integreren eindelijk verduurzaming in hun curricula, zoals de VU Amsterdam met de bacheloropleiding Duurzame Gezondheid en Zorg. Dat is belangrijk, want de tijd van uitstellen en afwachten is voorbij. De economische en gezondheidswinst van verduurzaming in de zorg worden steeds duidelijker. Waarom gaat verduurzaming dan zo langzaam?
Lessen van introductie e-health
Misschien kunnen we iets leren van de introductie van digitale zorg (of e-health) in ons land. Die kwam kort na de eeuwwisseling op gang na enkele invloedrijke adviezen van onder meer de Raad voor Volksgezondheid en Zorg (nu: RVS). Adoptie van digitale oplossingen in de zorg is echter nog steeds niet optimaal. Na 20 jaar ontwikkelen, ontwerpen, subsidiëren, toepassen, mislukken en evalueren is er onder druk van Covid-19 urgentie ontstaan. Opeens kunnen eConsults, telemonitoring en beeldbellen probleemloos plaatsvinden, worden dataplatforms supersnel gebouwd en worden betaalbare low-code oplossingen in praktijk gebracht. Externe krachten zorgden daarvoor.
De interne dynamiek van digitale zorginnovatie werd en wordt verzwakt door een aantal factoren die ook golden bij de introductie van verduurzaming. Er was geen aandacht voor digitale oplossingen in het onderwijs. Digitalisering was een horizontaal onderwerp dat dwars door alle disciplines ging. Er was onduidelijkheid over het eigenaarschap (overheid, zorg, industrie, patiënt?). Er was geen regie en duizend bloemen bloeiden - en stierven. Er was onbekendheid over de opbrengsten en ook angst voor mogelijke gevolgen. Er was onduidelijkheid over de kosten en financiering van e-health. Ditto Duurzaamheid.
Kolossale transitie
We staan aan de vooravond van kolossale maatschappelijke veranderingen die alleen slagen als we hiervan leren, en gezamenlijk optreden in transformatieve coalities die het publieke belang dienen. Digitale technologie en verduurzaming gaan uitstekend samen in de zorg en dat kan een veelbelovende strategie zijn voor adaptatie en mitigatie. Bij voorkeur niet in de vorm van greenwashing maar in het faciliteren van een lagere zorgconsumptie door zelfmanagement, preventie en leefstijlgeneeskunde, in het verminderen van overbehandeling, doelmatiger medicijngebruik, minder reisbewegingen, lean management en organisatie, etc. Verduurzaming in de zorg = zorginnovatie. Dat schept perspectief om een goede voorouder te worden en niet moreel te verzaken zoals enkele van onze tech-miljardairs deze zomer deden toen zij met hun ruimteschepen, al was het maar voor even, de brandende aarde verlieten.
