Onderzoek naar het voorkomen van stress-gerelateerde ziekten

In het onderzoeksproject Stress in Action (stress-in-action.nl) werken zeven Nederlandse universiteiten en UMC’s samen in een langlopend onderzoek naar stress. Doel van dit tienjarige project is om methoden te ontwikkelen waarmee stress in het dagelijks leven kan worden gevolgd en gereduceerd, om zo het ontstaan van stress-gerelateerde ziekten te voorkomen. Hoogleraar gezondheidspsychologie Matthijs Noordzij (Faculteit BMS), tevens verbonden aan het Technisch Medisch Centrum (TechMed Centrum) van de Universiteit Twente, speelt met zijn specifieke kennis op het gebied van draagbare technologieën een cruciale rol in het project.

Het is een bijzondere onderzoeksubsidie, de Zwaartekrachtsubsidie die de Nederlandse Wetenschappelijke Organisatie (NWO) en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap hebben toegekend aan het onderzoeksproject Stress in Action. Voor tien jaar maar liefst, benadrukt Noordzij. 

“Meestal zijn subsidies voor vier jaar, om een PhD mogelijk te maken. Maar gelet op het onderwerp dat we ter hand nemen – stress – en de doelstelling die we willen bereiken, is deze langere periode wel begrijpelijk. Stress is typisch een onderwerp waarbij iedereen wel een beeld heeft, maar vaak een ander beeld. Het raakt iedereen, maar de een denkt bij het woord aan werk, een tweede aan mantelzorg en een derde aan wat er in zijn of haar lichaam gebeurt. Bovendien kan stress evenzeer positief zijn als negatief. Zonder stress zit er weinig uitdaging in het leven. Het is dus een complex onderzoeksveld.”

Het is een veld waarin meer onderzoek wordt gedaan, geeft Noordzij meteen toe. “Maar dat is dan vaak laboratoriumonderzoek waarin deelnemers een stress-taak krijgen. Bijvoorbeeld: bereid een spreekbeurt voor over je goede en slechte eigenschappen, die je vervolgens voor een groep moet presenteren. De bekende Trier social stress test. Daarvan gaat je hartslag wel omhoog, maar dat blijkt niet bruikbaar om te voorspellen wie wel of niet een grotere gevoeligheid heeft om ziek te worden van chronische stress.”

Stress in het dagelijks leven

Precies daarom is het nieuwe onderzoek geen laboratoriumonderzoek en ook precies daarom heet het dus Stress in Action. Uitgaand van de wetenschap dat stress een bedreiging kan zijn voor de gezondheid, gaat de onderzoeksgroep hier in een langlopend onderzoek met moderne meet- en analysetechnieken de emotionele, cognitieve, biologische en gedragsmatige reacties van mensen op stress in het dagelijks leven in kaart brengen. 

Een technologie kan efficiënt zijn maar wel de menselijke waarde met voeten treden

“Onderzoek in het dagelijks leven dus”, zegt Noordzij. “Op basis van vragenlijsten die betrekking hebben op werk en ontspanning. En met gebruikmaking van wearables om parameters te meten als hartslag en bloeddruk. Maar ook de smartphone is bruikbaar: in kaart brengen hoe vaak iemands smartphone in de directe omgeving is van die van andere mensen, zegt iets over diens sociale context. We willen onderzoeken of we op deze manier een toolkit kunnen ontwikkelen om stress te meten. Bij dit onderzoek kunnen we gebruikmaken van bestaande langlopende cohorten zoals NESDA van Amsterdam UMC, de coördinator van het onderzoek. Die cohorten willen we verrijken met deze toolkit. Bijvoorbeeld om mensen over een periode te volgen als basis om subgroepen te definiëren of te bepalen welke factoren stress beïnvloeden. Om uiteindelijk, aan het einde van de onderzoeksperiode, tot preventieve tools en maatregelen te komen.”

Bijdrage van UT

Dat de Universiteit Twente een van de partners in dit onderzoek is, heeft te maken met het feit dat het oorspronkelijke subsidieverzoek van Amsterdam UMC door NWO was teruggestuurd met het advies er een partner bij te zoeken die specifieke medtech-kennis heeft. Zo kwam Noordzij in beeld, die immers gespecialiseerd is in het bestuderen van psychologische processen in het dagelijks leven met behulp van technologie. 

“Juist daarom ben ik naar Universiteit Twente gekomen”, zegt hij. “Hier bevind ik me tussen de mensen die gerichte expertise hebben op het gebied van machine learning, gezondheidspsychologie, technologie, en cognitieve en data science. De vraag hoe de mogelijkheden van technologie optimaal kunnen worden benut, zit in het DNA bij de mensen van alle afdelingen van ons TechMed Centrum. Bovendien heeft dit centrum verbanden met alle op dit gebied relevante bedrijven en met de zorginstellingen.”

Zelf is Noordzij sinds hij in 2009 bij Universiteit Twente kwam werken de wereld van de wearables ingedoken. “Ik wilde meer in het ziekenhuis en in het dagelijks leven processen van mensen onderzoeken en dan kom je uit bij wearables en bij de vraag hoe goed die nu eigenlijk zijn voor zulk onderzoek. Ook dat is een onderdeel van Stress in Action: inzicht krijgen in welke wearables effectief zijn om te meten wat we willen meten en hoe we die op de juiste manier kunnen inzetten. Daarover gaan we gedurende de tien jaar die we hebben een database opbouwen, die ons helpt maar die ook de ontwikkelaars van die wearables belangrijke inzichten biedt.”

Van bijzondere meerwaarde hierbij is dat Noordzij onderwijs geeft in compassievolle technologie. “Een technologie kan efficiënt zijn maar wel de menselijke waarde met voeten treden”, zegt hij. “Dus wil ik die menselijke waarde in de ontwikkeling van technologie aandacht geven en evalueren. Mensen hebben soms weerstand tegen meten met technologie. Rekening houden met het aspect compassie kan helpen om daar voorbij te komen. Een belangrijk onderwerp, zeker ook nu met het toenemend gebruik van AI in de zorg. Het is ook een reden waarom onze universiteit en specifiek de faculteit Behavioural and Management and Social Sciences (BMS) zo bezig is met de human touch van high tech.”

De ambitie voor 2025

Stress in Action zit nog in zijn eerste fase. “We zijn nu een kleine twee jaar bezig”, zegt Noordzij, “en de ambitie is om eind 2025 de eerst versie van de toolkit af te hebben. We willen dan de eerste voorstellen beschikbaar hebben voor het meten van hartslag, psychologische stress en cognitie. Daar wordt nu hard aan gewerkt. Ook hebben we net een wearables database opgezet, waar er nu veertig in zitten die we gestructureerd analyseren op betrouwbaarheid, validiteit en bruikbaarheid in verschillende gebruiksscenario’s. We hebben nu een top drie die we gaan toepassen en zelf grondig testen in het dagelijks leven van mensen om een beeld te krijgen van de waarde ervan.”

In 2032 wordt het project afgerond. “Hopelijk zijn we dan in staat een betere inschatting te maken van voor welke mensen chronische stress echt een gezondheidsrisico oplevert”, zegt Noordzij. “We verwachten dat we dan met betere stressmetingen meer gepersonaliseerd  kunnen vaststellen wat iemand stress geeft, als basis om mensen een gepersonaliseerd stress management recept te kunnen aanbieden. De American Heart Association heeft twee jaar geleden een overzicht gepubliceerd van life’s essential 8¹: de acht factoren voor cardiovasculaire gezondheid. Stress voorkomen is er niet een van, want de onderzoekers stellen stress niet goed te kunnen meten. Het zou heel mooi zijn als we dit in 2032 wel kunnen, als basis voor life’s essential 9, zodat de huisarts mensen meer te bieden heeft dan ‘Niet te veel stressen hoor’.”