Ingrediënten voor een protocol bij inzet van zorgrobots

De inzet van zorgrobots is de afgelopen jaren toegenomen. Toch bestaan er onduidelijkheden rondom de inzet van zorgrobots op praktisch en technisch vlak, maar zeker ook op juridisch vlak. Denk bijvoorbeeld aan vragen als 'Is de privacy van de gebruikers van een zorgrobot wel voldoende geborgd?' en ‘Wie is verantwoordelijk voor eventuele fouten van de zorgrobot?’. Om deze onduidelijkheden zo veel mogelijk weg te nemen en de inzet van zorgrobots te bevorderen, zijn op basis van een rechtsbronnen- en literatuuronderzoek en input vanuit de zorgpraktijk twee protocollen, een juridische onderlegger en praatplaat ontwikkeld ten behoeve van de inzet van zorgrobot Tessa1.

De samenleving vergrijst² en ouderen wonen langer zelfstandig³, terwijl steeds minder mensen beschikbaar zijn om (thuis)zorg te verlenen. Mede als gevolg van de coronacrisis en de Stimuleringsregeling E-health Thuis⁴ is de inzet van zorgrobots de afgelopen jaren toegenomen. 

Een zorgrobot ondersteunt de zelfregie van thuiswonende ouderen door hen bijvoorbeeld te herinneren aan afspraken en te stimuleren dat ze op tijd eten, drinken en bewegen. Hierdoor kunnen ouderen langer thuis blijven wonen en de regie over hun leven zo lang mogelijk zelf blijven voeren. 

Draagvlak middels protocol
Om zorgrobots succesvol in te kunnen zetten binnen een zorgorganisatie, is draagvlak onder zorgmedewerkers, cliënten en hun mantelzorgers belangrijk. Dit draagvlak kan worden vergroot door eventuele onduidelijkheden die op praktisch, technisch en juridisch vlak kleven aan de inzet van zorgrobots, weg te nemen. Wettelijke regels geven op dit punt te weinig houvast, omdat specifieke regelgeving met betrekking tot (zorg)robots veelal ontbreekt. 

Onduidelijkheden rondom de inzet van zorgrobots kunnen worden weggenomen door een protocol op te stellen, waarin afspraken worden vastgelegd rondom de inzet van zorgrobots in (thuis)zorg-situaties. Daarmee kan het draagvlak voor de inzet van zorgrobots onder zorgmedewerkers, cliënten en mantelzorgers worden vergroot. 

Zorgrobot Tessa
Zorgrobot Tessa is ontwikkeld door Tinybots, en wordt al ingezet door verschillende zorgverleners. Hoewel de inzet van Tessa bijdraagt aan het welzijn van cliënten en zorgdruk bij zorgverleners vermindert, is de inzet nog niet optimaal, mede door vragen die leven bij de betrokken partijen rondom de inzet van de sociale robot. 

De doelgroep van Tessa bestaat uit cliënten die behoefte hebben aan geheugensteuntjes c.q. structuur in de dag. De oorzaak van de aandoening is daarbij niet relevant. Tessa wordt vooral ingezet bij cliënten met (een beginnende vorm van) dementie, maar zij kan ook worden ingezet voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel, epilepsie, autisme et cetera.

Er zijn meerdere inzetwijzers beschikbaar die door Tinybots opgesteld zijn aan de hand waarvan kan worden bepaald of Tessa geschikt is om in te zetten bij een cliënt⁵. Er was echter nog geen protocol beschikbaar om deze inzet te faciliteren.

Opzet onderzoek
In samenwerking met de ontwikkelaar van zorgrobot Tessa en vier zorgorganisaties is het lectoraat Recht & Digitale Technologie van de Juridische Hogeschool Avans-Fontys⁶ aan de slag gegaan met het opstellen van zo’n protocol voor Tessa. 

Om een beeld te krijgen van de problemen die in de praktijk ervaren worden bij de inzet van zorgrobot Tessa, zijn er semigestructureerde interviews gehouden met medewerkers van Tinybots – de ontwikkelaar van Tessa – en medewerkers van vier zorgorganisaties: Cello, Sint Annaklooster, Thebe en Vitalis. Hierbij zijn medewerkers bevraagd die verantwoordelijk zijn voor de inzet en het beheer van de Tessa’s binnen de gehele zorgorganisatie, maar ook zorgmedewerkers die Tessa’s daadwerkelijk bij de patiënten plaatsen. Daarnaast zijn ook enkele mantelzorgers en cliënten geïnterviewd. 

Op basis van transcripten van de interviews zijn juridische, praktische en technische aandachtspunten geformuleerd. Deze aandachtspunten zijn vervolgens besproken met medewerkers van Tinybots en de betrokken zorgorganisaties tijdens twee werkveldsessies. Op basis hiervan zijn de aandachtspunten waar nodig aangevuld. Op basis van de aandachtspunten is eveneens een rechtsbronnen- en literatuuronderzoek uitgevoerd.

Onderzoeksresultaten
Op basis van de input vanuit de zorgpraktijk en het rechtsbronnen- en literatuuronderzoek zijn twee protocollen opgesteld, waarin de juridische, praktische en technische aspecten rondom de inzet van Tessa zijn uitgewerkt. Het ene protocol is bedoeld voor bijvoorbeeld medewerkers van een innovatieteam en digicoaches.

Dit protocol is een wat uitgebreidere versie ten opzichte van het tweede protocol, dat bedoeld is voor zorgmedewerkers die zorgrobot Tessa daadwerkelijk gaan inzetten op de werkvloer. In beide protocollen worden drie fases van elkaar onderscheiden: 

1. Voorbereiding. 

2. Uitvoering.

3. Nazorg. 

Beide protocollen zijn te raadplegen via de website van het lectoraat Recht & Digitale Technologie⁷. Deze protocollen zijn zo opgesteld dat zorgorganisaties ze op bepaalde punten kunnen aanpassen, om de protocollen op die manier zo goed mogelijk aan te laten sluiten op hun eigen zorgorganisatie. Denk hierbij aan de mogelijkheid om in het protocol op te nemen bij wie of welke afdeling een Tessa kan worden afgehaald en welke perso(o)n(en) binnen de zorgorganisatie kunnen worden geraadpleegd als een zorgmedewerker wel wat extra ondersteuning kan gebruiken rondom de inzet van zorgrobot Tessa. 

Juridisch perspectief
Naast de twee protocollen is er ook een onderlegger opgesteld. Deze onderlegger heeft tot doel om vanuit een juridisch perspectief de stappen die zijn opgenomen in de beide protocollen te verantwoorden. We kunnen ons voorstellen dat deze onderlegger vooral geraadpleegd zal worden door het managementteam van zorgorganisaties. 

Tot slot is er op basis van de protocollen ook een praatplaat ontwikkeld door illustrator Francine Hermans⁸ om binnen organisaties eenvoudiger het gesprek te kunnen voeren over de aspecten die komen kijken bij de inzet van zorgrobot Tessa. Ook de onderlegger en praatplaat zijn te raadplegen via de website van het lectoraat Recht & Digitale Technologie.⁹ 

Relevantie andere zorgrobots
De opkomst van zorgtechnologie leidt tot nieuwe vraagstukken en uitdagingen. Met het opstellen van de twee protocollen en de daarbij behorende onderlegger en praatplaat voor zorgrobot Tessa hopen de onderzoekers de zorgpraktijk een eerste handreiking te bieden om te komen tot een verantwoorde inzet van technologie. 

Zowel de twee protocollen als de juridische onderlegger en praatplaat zijn specifiek opgesteld voor zorgrobot Tessa, maar deze documenten vormen een mooie basis voor de ontwikkeling van vergelijkbare producten voor andere zorgrobots. Mochten we vanuit het lectoraat Recht & Digitale Technologie op dit punt wat voor uw organisatie kunnen betekenen, dan horen we dat graag.

Thuisrol van zorgrobots
Wij hopen dat de in dit onderzoek ontwikkelde producten behulpzaam zijn om de samenleving gereed te maken voor een toekomst waarin zorgrobots – en in bredere zin technologie ter ondersteuning van de gezondheidszorg – een belangrijke rol vervullen in het (thuis)zorgproces. De succesvolle pilots met Tessa hebben al laten zien dat robots bij kunnen dragen aan een effectieve gezondheidszorg en lastenvermindering bij zorgmedewerkers.