Er zijn ruim 350.000 apps en slimme technologie-toepassingen in omloop op het gebied van zorg en welzijn. Maar welke e-health toepassingen zetten nu echt zoden aan de dijk? Niels Chavannes, hoogleraar Huisartsgeneeskunde, maakt ons hiervan deelgenoot. Hij is initiatiefnemer van het National eHealth living Lab (NeLL), waar in een multidisciplinair team e-health toepassingen worden ontwikkeld en onderzocht op hun effectiviteit en bruikbaarheid. In ICT&health 1, 2109, gaan we in gesprek met Niels en zijn onderzoeksteam over de verwachting voor 2019 als het gaat om e-health toepassingen die in de praktijk een verbetering opleveren voor de gebruiker. Want daar gaat het uiteindelijk om. In dit nummer gaan we alvast dieper in op een aantal e-health toepassingen die wetenschappelijk onderbouwd zijn ontwikkeld, zoveel mogelijk in co-creatie met de eindgebruiker..
Telecardiologie: The Box
The Box is een pakket met wearables voor thuis, een weegschaal (met WiFi), een bloeddrukmeter, een activity tracker, een klein ECG-apparaat en een computerprogramma waarmee de patiënt met het ziekenhuis kan beeldbellen. Voor een bloeddrukmeting of ECG moest de patiënt oorspronkelijk naar het ziekenhuis.
Met The Box kunnen patiënten thuis, zo vaak als zij willen, hun bloeddruk meten en een ECG maken. Alle data worden automatisch doorgestuurd naar het elektronisch patiëntendossier. De arts krijgt een melding bij afwijkingen en kan daar dan direct op reageren. Via het computerprogramma wordt een digitaal spreekuur opgezet. Patiënten kunnen via hun iPad, laptop of desktop met de arts via een beveiligde videoverbinding beeldbellen. The Box is onderzocht in een promotieonderzoek (1).
Met The Box wordt verwacht dat het aantal fysieke spreekuren met 40 procent verlaagd kan worden. Meer data komt tot beschikking van zowel arts als patiënt, waardoor deze samen betere beslissingen kunnen nemen. Hiermee verlaten we het paternalistische model en verwelkomen we het ‘patiënt centered’ model, waar ‘patiënt empowerment’ en ‘shared decision making’ de hoekstenen van zijn.
Medical Dashboard
Om patiënten beter te kunnen betrekken bij hun behandeling, is binnen de afdeling Nierziekten van het LUMC het Medical Dashboard ontwikkeld. Dit betreft een ICT-programma waarin metingen die patiënten thuis uitvoeren (zoals bloeddruk en gewicht) en gegevens uit het ziekenhuis (zoals bloedwaardes en medicatie) samengevoegd en inzichtelijk gemaakt worden. Alle metingen zijn zowel door patiënten als door artsen in te zien in één overzicht.
Patiënten kunnen bijvoorbeeld hun laboratoriumuitslagen direct inzien. Tijdens het consult met de arts kunnen patiënten samen naar de gegevens kijken en kunnen zij met behulp van deze informatie persoonlijke doelen stellen. Met de ingebouwde medicatie-module krijgen patiënten geneesmiddelen-informatie op maat en kunnen efficiënt medicatieverificaties verricht worden.
MijnLUMC – de digitale reisgids voor alle LUMC patiënten
Vanaf eind november lanceert het LUMC (Leids Universitair Medisch Centrum) zijn nieuwe patiëntportaal: MijnLUMC. Het LUMC is het eerste ziekenhuis in Nederland die patiënten een digitale omgeving aanbiedt waarin het volgende wordt gecombineerd: informatie zoals voorbereiding op afspraken en behandelingen, inzage in het medisch dossier, én de mogelijkheden om afspraken digitaal te wijzigen, vragen te stellen aan je behandelaar of vragenlijsten ter voorbereiding van consulten in te vullen.
Patiënten krijgen relevante en persoonlijke informatie op het juiste moment aangereikt, wat ondersteuning geeft aan de fysieke zorg die door het LUMC geleverd wordt. Het past bij de ambities die het LUMC heeft op het gebied van waarde gedreven zorg (‘Value-Based Health Care’), het bevorderen van zelfmanagement, digitalisering en innovatie.
MijnLUMC is ontwikkeld samen met patiënten, waaronder laaggeletterde patiënten (in samen- werking met stichting Pharos/National eHealth Living Lab en zorgprofessionals. Het portaal maakt gebruik van zorgplatform MediMapp, een product van Soulve Innovations uit Utrecht.
Stopadvisor
Samen met Pharos en het Trimbos Instituut werkt het NeLL aan de doorontwikkeling van de Engelse ‘StopAdvisor’, een interventie die mensen ondersteunt bij het stoppen met roken. Deze website interventie is ontwikkeld en geëvalueerd door een onderzoeksgroep onder leiding van University College London. De StopAdvisor is interactief en sterk gepersonaliseerd, zo geeft deze bijvoorbeeld adviesmogelijkheden afhankelijk van de hulpvraag.
Onderzoek in Engeland liet zien dat StopAdvisor met name effectief bleek voor mensen met een lagere socio-economische status. Dit is uniek, want veel interventies werken juist niet goed voor deze groep. De Nederlandse StopAdvisor wordt een interactieve smartphone app. In de ontwikkeling wordt nauw samengewerkt met de roker zelf (co-creatie), zodat de app optimaal aansluit bij de wensen en behoeften van de doelgroep.
MijnHart Telt
MijnHart Telt is een smartphone-app die ontworpen is om gegevens te verzamelen voor onderzoek naar beweging, hart- en vaatziekten en de effecten van coaching. De app is oorspronkelijk gemaakt door Stanford University (MyHeart Counts) en is voor dit onderzoek vertaald en aangepast naar de Nederlandse situatie.
De app houdt verschillende zaken bij, bijvoorbeeld het aantal stappen en het aantal uren slaap. Deelnemers kunnen hun persoonlijke ‘hartleeftijd’ berekenen - gebaseerd op het risico op hart- en vaatziekten – waarna zij geïnformeerd worden over een gezonde leefstijl. In het onderzoek dat met behulp van deze app zal worden verricht, wordt onder andere het effect van coaching bekeken: is het effectief wanneer de app je dagelijks een berichtje stuurt als je nog niet aan de dagelijkse 10.000 stappen zit? Verder wordt de associatie tussen bewegen en hart- en vaatziekten nader onderzocht.
Dit onderzoek draagt ook in belangrijke mate bij aan verdere kennis over de juridische en ethische aspecten van het verzamelen van medische gegevens met een app: daarover bestaat nog veel onduidelijkheid. Het netwerk van het NeLL, met daarin onder andere juristen, blijkt hierbij zeer waardevol.
GGD appchecker
Er zijn momenteel rond de 350.000 apps die beweren op een of andere manier de gezondheid te bevorderen. Dat aantal groeit dagelijks. De meeste apps zijn gratis of voor een klein bedrag te downloaden in de standaard appstores. Ze zijn voor iedereen, zonder directe tussenkomst van zorgverleners, toegankelijk en er wordt steeds vaker gebruik van gemaakt. Er is echter nauwelijks iets bekend over de betrouwbaarheid en effectiviteit van al deze apps. Slechts enkele apps die in medische behandelingen worden ingezet zijn gevalideerd.
Het doel van de GGD appchecker is het bieden van een zorgvuldige, onafhankelijke en transparante toetsing van gezondheidsapps. De apps worden beoordeeld door middel van een nauwkeurige toetsingsprocedure. We onderzoeken de apps ten minste op gebruiksvriendelijkheid, functionaliteit, privacy, betrouwbaarheid en onderbouwing. Alleen de apps die voldoen aan de door de GGD en NeLL gezamenlijk opgestelde criteria worden geplaatst in de GGD AppStore én voorzien van een herkenbaar vignet.
Thuisarts.nl
Veel patiënten zoeken online naar informatie over hun gezondheid. Maar vanuit een behoefte aan betrouwbare informatie gaan velen toch bij voorkeur naar een dokter. De website Thuisarts.nl is gelanceerd in maart 2012 en heeft momenteel zo’n 1,6 miljoen unieke bezoekers per maand. De website heeft als doel mensen te informeren over gezondheid en ziekten.
Thuisarts.nl geeft adviezen over wat er zelf gedaan kan worden aan gezondheidsklachten en wanneer het verstandig is contact op te nemen met de huisarts. De onderwerpen op de website (>600) zijn gebaseerd op wetenschappelijke huisartsenrichtlijnen en standaarden, die op een toegankelijke en overzichtelijke wijze zijn samengevat voor de patiënt. Een onderzoek van het LUMC en het Nederlands Huisartsen Genootschap toont aan dat het zorggebruik bij de huisarts na lancering van de website Thuisarts.nl is afgenomen met 12 procent. Op nationaal niveau betekent dit een maandelijkse afname van 675.000 huisartsbezoeken. Negentig procent van de huisartsen gebruikt de website voor voorlichting.
Dit onderzoek maakt duidelijk dat e-health een krachtig instrument kan zijn om zelfzorg te vergroten en zorggebruik te veranderen. Het duidelijke, onafhankelijke karakter van Thuisarts.nl en de zeer goede integratie van de website in het spreekuur van de huisarts,
Ziektelastmeter COPD
In de afgelopen jaren is gewerkt aan de ontwikkeling, evaluatie en implementatie van de Ziektelastmeter COPD. Dit project is gefinancierd en ondersteund door de Long Alliantie Nederland.
De Ziektelastmeter COPD geeft inzicht in verschillende domeinen van de ervaren ziektelast van de patiënt (fysiek, emotioneel, psychologisch, sociaal). Het faciliteert gezamenlijke besluitvorming door de patiënt en zorgverlener en het maken van een persoonlijk behandelplan. Het doel van de Ziektelastmeter COPD is te motiveren tot meer zelfmanagement.
De ziektelastmeter COPD is onderzocht in een promotie onderzoek (1). Hieruit is gebleken dat het gebruik van de Ziektelastmeter COPD tijdens het consult leidt tot een klinisch relevante verbetering van ziekte-specifieke kwaliteit van leven en een betere ervaren kwaliteit van zorg.
De Ziektelastmeter COPD meet via een vragenlijst de ervaren ziektelast. Daarnaast meet het een aantal objectieve parameters (zoals BMI) en risicofactoren (zoals rookgedrag). Wanneer alle gegevens ingevoerd zijn in de computer, wordt een visuele weergave gegenereerd: een overzicht met ballonnen die elk een specifiek domein van de ziektelast weergeven. De hoogte en kleuren van de ballonnen geven aan welke domeinen er voldoende zijn, en welke aandacht verdienen. Door te klikken op de ballonnen verschijnt er een algemeen behandeladvies dat gebaseerd is op de richtlijnen. Samen kunnen patiënt en zorgverlener dit algemene advies omvormen tot een persoonlijk, voor de patiënt haalbaar, plan.
De grijze ballonnen kunnen gebruikt worden om te monitoren. Deze geven namelijk de score weer van de vorige meting, waardoor voor- en achteruitgang gevisualiseerd wordt.
PiekFit
De PiekFit-app is ontwikkeld voor mensen met een verhoogd risico op diabetes type 2. Het aanpassen van leef- en eetgewoontes is van belang om dit risico te verlagen. Van oudsher ligt de focus op calorieën, maar voor deze mensen is het vooral belangrijk om suikerpieken te vermijden.
Met de PiekFit-app kunnen gebruikers per voedingsmiddel opzoeken wat de glycemische index (GI) is. Dit geeft aan hoe snel de bloedsuikerspiegel stijgt na het nuttigen van een product. De app laat in kleur zien of het product een lage, gemiddelde of hoge GI heeft en geeft indien van toepassing een beter alternatief om zo mensen inzicht te geven en te motiveren om een gezonder voedingsmiddel te kiezen.
De app bevat inmiddels talloze voedingsmiddelen en hun GI. Gebruikers kunnen bijhouden welke producten ze gegeten hebben bij het ontbijt, de lunch, het diner en als tussendoortje. Zo kunnen ze inzicht krijgen in hun eetgewoontes. Ook kunnen ze in de catalogus per categorie de producten bekijken om zo een gezondere keuze te maken.
Participatient
De smartphone-app ‘Participatient’ is ontwikkeld met patiënten en professionals om patiënten te betrekken in de besluitvorming over urinekatheter gebruik. Het doel van de app is om kathetergebruik en urineweginfecties te verminderen.
Urinekathetergebruik kan leiden tot urineweginfecties doordat bacteriën via de katheter in de blaas terecht komen. Hoe langer iemand een katheter heeft, hoe groter de kans op een infectie. Deze zorg-gerelateerde infecties leiden tot een hogere ziektelast, meer antibiotica gebruik en een langer ziekenhuisverblijf. Onterechte katheterplaatsing en te lang gebruik, geven een verhoogd en vermijdbaar risico op infecties.
Met de Participatient-app is in een pilot onderzoek aangetoond dat (onterecht) kathetergebruik verminderd wordt. Door middel van het invullen van pijnscores kan er goede pijnstilling en medicatie tegen de bijwerkingen geadviseerd worden. Daarnaast vindt de gebruiker nuttige afdelings-, ziekenhuis-, en medisch inhoudelijke informatie in de app, waardoor de tevredenheid bij een ziekenhuisopname toeneemt.
Begin 2019 wordt de app uitgerold in het LUMC, het Amsterdam UMC, het HMC en het Spaarnegasthuis, waarbij het effect van de app wordt geëvalueerd door NeLL. Eind 2019 zal de patiëntenopname-app uitgebreid worden met vervolgmodules.
MyAirCoach
Het myAirCoach project is een door de Europese Unie binnen Horizon 2020 gefinancierd project naar het gebruik van mHealth bij de behandeling van patiënten met astma. Het is een samenwerking tussen verschillende klinische centra, technische universiteiten, ICT-bedrijven en patiëntenorganisaties.
Het project kent twee fases. In de eerste fase is er gedurende een jaar bij mensen met astma allerlei data verzameld via verschillende thuismonitoring systemen, bio-wearables en omgevingsfactoren. Daarnaast werd bijgehouden hoeveel klachten zij ervoeren. Achteraf werd de hoeveelheid klachten gekoppeld aan de uitkomsten van alle metingen, die werd gebruikt om algoritmes te ontwikkelen die een verslechtering van astma symptomen kunnen voorspellen. Tijdens deze eerste fase werkten de technische partners aan de ontwikkeling van de app, een nieuwe smartinhaler, en een thuis-biomonitor voor luchtvervuiling.
In de tweede fase worden deze nieuwe apparaten en de app ingezet in een gerandomiseerde klinische trial. De helft van de mensen wordt zoals gebruikelijk doorbehandeld en de andere helft krijgt het nieuwe systeem aangeboden. Hiermee worden zij geholpen om hun astma symptomen in de tijd te volgen en in te grijpen waar nodig.
POWER2DM - Predictive model-based decision support for diabetes patient empowerment
De behandeling van diabetes draait voornamelijk om zelfmanagement. Dit geldt voor zowel voor patiënten met type 1 als type 2 diabetes. Goed zelfmanagement bij diabetes brengt echter een behoorlijke belasting voor de patiënt met zich mee en vereist discipline. Hierdoor hebben patiënten moeite om hun behandeldoelen te halen.
Power2DM is een Europees Horizon 2020 project waarin een e-health systeem wordt ontwikkeld om het zelfmanagement bij diabetes te ondersteunen en de patiënt te ontlasten. In dit project werken 8 verschillende partners uit 6 verschillende landen samen.
Het Power2DM project bestaat uit twee verschillende onderdelen. Het eerste deel was gericht op het onderzoeken van factoren die van invloed zijn op de bloedsuikerregulatie, zoals koolhydraatinname, beweging en stress. Hierna is het e-health systeem ontwikkeld bestaande uit een webapplicatie voor in de spreekkamer, waarin arts en patiënt in samenspraak nieuwe behandel- en zelfmanagementdoelen kunnen stellen.
De patiënt wordt vervolgens geholpen in het behalen van deze doelen door middel van een webapplicatie en mobiele applicatie, waarin gegevens worden bijgehouden, overzichten worden getoond en vanuit waar herinneringen worden verstuurd. In de tweede fase van het project wordt dit systeem getest bij 230 patiënten met type 1 en type 2 diabetes in twee ziekenhuizen in Nederland en Spanje.
