‘E-health is het fundament voor duurzame zorg’

Het invoeren van een e-health of andere digitale toepassing in de zorg zal vrijwel altijd mislukken wanneer het als een project ‘erbij’ gedaan wordt. Een ICT-manager alleen kan zo’n project niet tot een succes brengen. De top van een organisatie moet er van overtuigd zijn dat digitalisering van de zorg een fundament is voor het duurzaam houden van de sector.

Een thuiszorgaanbieder als Sensire zal over vijf jaar niet meer bestaan zoals de organisatie er nu uitziet en werkt, wanneer er niet vergaand gedigitaliseerd wordt. Dat gelooft bestuurder Maarten van Rixtel van Sensire. “Dat betekent niet dat er substitutie moet plaatsvinden. E-health gaat de huisarts niet vervangen, of de specialist in het ziekenhuis. E-health zal eerder de zorgvraag van de patiënt veranderen. Daarmee worden de rollen die de huisarts, specialist en wijkverpleegkundige in de keten spelen anders. Juist doordat we de rollen van deze professionals anders definiëren en daarmee de keten anders inrichten, zullen we beter in staat zijn de gevolgen van de vergrijzing op de zorg te hanteren.”

Procesomkering: zorg volledig herinrichten

Procesomkering komt vaak voor in het betoog van Van Rixtel, bij Sensire mede verantwoordelijk voor initiatieven zoals het Medisch Service Centrum - eind vorig jaar verzelfstandigd tot NAAST – projecten voor leefstijlmonitoring en zorg-op-afstand zoals COPD in Beeld. De zorg volledig herinrichten om zo de chronische/kwetsbare patiënt de regisseur te laten zijn van zijn eigen behandeling, maakt het mogelijk om de vorm en capaciteit van aanbod en vraag op elkaar af te stemmen. Over drie jaar moet Sensire de benodigde procesomkering gerealiseerd hebben. “Dat kan alleen door middelen in te zetten die er voorheen niet waren of onvoldoende bewezen waren. Nog altijd hebben we met COPD in Beeld slechts enkele honderden gebruikers, maar het heeft zich bewezen en is nu klaar voor opschaling. Alleen moet het wel ingezet worden om zorg te verduurzamen. Als de processen niet veranderen, middels de inzet van digitale middelen en e-health, blijft zorginnovatie iets dat naast de huidige vormen van zorgverlening blijft staan. Daarmee wordt het alleen duurder en niet duurzamer.”

Patiënt specialist eigen behandeling

Als voorbeeld stelt Van Rixtel dat zorg-op-afstand zoals COPD in Beeld niet alleen een vervanging is voor controle-afspraken in het ziekenhuis. “Het gaat er om dat deelnemers hun eigen beoordeling van hun eigen gezondheidstoestand thuis doen en op termijn ook zelf kunnen interpreteren. De huisarts hoeft er dan niet meer tussen te staan, de specialistisch verpleegkundige alleen als een patiënt afwijkende gegevens niet kan interpreteren. En de specialist als de situatie van de patiënt zo gewijzigd is dat er ingegrepen dient te worden. Dat is procesomkering. De patiënt als specialist van zijn eigen behandeling.” Een belemmerende factor in Nederland is dat de huisarts bijna altijd in een straal van vijf minuten afstand te vinden is, een ziekenhuis vaak op een kwartier afstand ligt. “Waarom dus op een andere manier van de zorg gebruik maken als er zo’n fijnmazig netwerk is. Maar dit model is alleen houdbaar als er altijd genoeg huisartsen, specialisten en verpleegkundigen zijn. Dat is niet het geval. Persoonlijke zorg door de huisarts zoals nu, is over een jaar of vijf niet meer mogelijk. Zeker niet als we kijken naar de groei van het aantal chronische patiënten en de druk op de budgetten.”

‘UITEINDELIJK GAAT E-HEALTH 100 PROCENT OM VERTROUWEN’

E-health niet goedkoper

Er zijn, zo meent van Rixtel, enkele belangrijke misvattingen over e-health en andere vormen van digitalisering. Bijvoorbeeld dat het (per definitie) goedkoper zou zijn dan de huidige vormen van zorg. Of dat het helpt bij het oplossen van de huidige problematiek van het tekort aan zorgmedewerkers. “Het gaat er om dat het huidige zorgmodel niet langer duurzaam is. Er moet een omwenteling komen en daar vormt digitalisering een belangrijk onderdeel van.” Meestal zijn de kosten bij de introductie van e-health hoger, omdat het nog niet vervangend is, maar ‘on top’ van de bestaande situatie. En daarmee wordt de werkdruk in eerste instantie alleen maar hoger. Door e-health wordt uiteindelijk wel een bijdrage geleverd aan de problemen van de arbeidsmarkt in de zorg. Maar niet direct. Het is doordat e-health de zorgvraag verandert en een vele gevallen ook vermindert, dat er een positief effect van op de werkdruk in de zorg kan komen. Schoolvoorbeeld verkeerde belofte COPD in Beeld, in 2014 gestart met zorgverzekeraar Menzis, het Slingeland Ziekenhuis en met technische ondersteuning van FocusCura, is een schoolvoorbeeld van hoe vaak gehoorde beloftes van e-health in de praktijk niet kloppen. “Voor alle partijen was COPD in beeld in eerste instantie duurder en het kostte meer tijd. Pas na drie jaar, toen het voor nieuwe zorgprocessen had gezorgd en iedereen er aan gewend was, begon het minder werk op te leveren. Dat komt omdat het eerst naast bestaande processen loopt. Pas wanneer er voldoende vertrouwen is bij zowel professional als patiënt , kan er sprake van procesomkering zijn.” Van Rixtel heeft het idee dat het belang van procesomkering in plaats van e-health als nieuw instrument langzaam doordringt aan de top van zorgaanbieders. “Doel van e-health moet zijn dat de patiënt zelf regie kan nemen op zijn behandeling en dus de arts niet meer in het centrum van het oordeel over de gezondheid van de patiënt staat. Dat het aantal contactmomenten, het aantal afspraken niet meer bepalend is voor omzet van een zorgorganisatie. Preventie wordt veel belangrijker, of mensen zo lang mogelijk zo gezond en zelfstandig mogelijk laten leven. De huisarts, de specialist komt dan alleen in beeld wanneer een patiënt zelf zijn waardes niet meer kan interpreteren, of zo instabiel is dat hij de arts weer nodig heeft om grip te krijgen.”

Zorgprofessional inherent conservatief

Van Rixtel is voorzichtig optimistisch, want een andere drempel is de zorgprofessional zelf. Die is namelijk inherent conservatief – zoals de meeste mensen. “Ik snap de logica daar achter. Je hebt op een bepaalde manier geleerd om zorg te verlenen en dat heeft altijd – merendeels – gewerkt. Een gezonde dosis scepticisme is ook goed vanuit kwaliteitsoogpunt. Zeker omdat het hier ook kan gaan om mensenlevens.” Het betekent ook dat het lastig is om die zorgprofessionals zover te krijgen dat ze meegaan in digitalisering. Hij of zij moet loslaten en ‘anders weer vastpakken’. Dat betekent dat de arts er op moet vertrouwen dat een behandeling succesvol kan zijn, ook al volgt hij deze niet fysiek. Het gevoel dat het dan fout kan gaan, moet langzaam omgezet worden in een gevoel dat de arts juist meer grip krijgt op de behandeling en het proces van de patiënt. Van Rixtel: “We houden daar rekening mee en zoeken altijd naar manieren om hen wel mee te krijgen. Maar het maakt het af en toe wel lastig.”