De gezondheidszorg moet anders worden ingericht om goed, toegankelijk en betaalbaar te blijven. Onze verwachting is dat het ‘zorgecosysteem’ de komende jaren transformeert naar een ‘gezondheidsecosysteem’. Dit vergt nieuwe samenwerkingen waarvan alle partijen die waarde toevoegen ook profiteren. Dat klinkt eenvoudig, maar de praktijk is weerbarstiger. In dit artikel verkennen we hoe in het toekomstige Nederlandse gezondheids(zorg)ecosysteem waarde kan worden gecreëerd én verdeeld.
In het huidige zorgecosysteem is waardecreatie een ongrijpbaar fenomeen. Initiatieven die lokaal goed werken, worden vaak onvoldoende opgeschaald. Initiatieven die op grotere schaal beginnen, stranden juist in te veel complexiteit. Daarnaast heeft het systeem verkeerde prikkels: de partijen die de meeste waarde toevoegen gaan er in ons systeem soms op achteruit. Zeker voor nieuwe spelers in de gezondheidszorg kan ons huidige zorgecosysteem een ingewikkeld labyrint lijken, waar een andere taal wordt gesproken en een andere logica geldt.
In dit artikel bekijken we hoe het gezondheids (zorg)ecosysteem zich ontwikkelt en welke verdienmodellen hierbij passen. We kijken eerst naar de waardepotentie van het Nederlandse zorgecosysteem. Vervolgens kijken we hoe dit waardepotentieel kan worden omgezet naar effectieve waardecreatie en waardeverdeling. Tot slot bieden we een concreet stappenplan voor partijen die aan de slag willen met het gezondheidsecosysteem van de toekomst.
Waardepotentie
We besteden op dit moment in Nederland ongeveer 100 miljard euro per jaar aan zorg: bijna 6.000 euro per inwoner per jaar (CBS, 2018). Volgens het RIVM en andere bronnen groeit dit bedrag, als we zo doorgaan, richting 174 miljard euro in 2040 (ruim 16% van het BBP). Naast de financiële druk zal ook de druk op het beschikbare personeel toenemen. Volgens de voorspellingen van het RIVM zal in 2040 ongeveer een kwart van de Nederlandse beroepsbevolking in de zorg moeten werken, terwijl er nu al een chronisch tekort aan zorgmedewerkers is. Tot slot zijn er nog verbeteringen mogelijk in kwaliteit en de ervaring van patiënten.
De uitdaging is om die stijging van 74 miljard euro zorgkosten (grotendeels) te voorkomen. Dat kan door te investeren in preventie. Wij zien steeds meer aandacht voor ‘gezondheid’ in plaats van ‘zorg’. Partijen buiten de traditionele zorgverleners, onder meer vanuit (food) retail, technologie en financial dienstverlening, spelen een rol op thema’s als preventie en welzijn via voeding en beweging, mentale gezondheid en financiële gezondheid. Ook zijn er kansen voor toetreders op het gebied van digitalisering en data.
Wie profiteert?
De te besparen 74 miljard euro (versus het ‘business as usual’-scenario) kan verdeeld worden tussen de Nederlandse burger, de overheid en de partijen die gezondheidsoplossingen aanbieden. De waarde voor de burger is duidelijk: aanzienlijk minder hoge kosten en langer gezond zijn. De overheid houdt meer budget over voor andere maatschappelijke vraagstukken.
Voor andere spelers zijn de voordelen minder evident. Door financiële prikkels in het systeem lijken de nadelen vaak groter dan de voordelen. De stimuli van de overheid en verzekeraars liggen vaak nog verticaal gepositioneerd (binnen de eigen instelling of zorgsilo) terwijl een horizontaal model dat samenwerking stimuleert meer bij deze fase past. Voor nieuwe toetreders is de vraag in hoeverre zij rendement kunnen maken op investeringen in innovaties die leiden tot meer gezondheid.
Juiste prikkels
De grootste uitdagingen van het gezondheidsecosysteem van de toekomst liggen in waardecreatie en waardeverdeling. Waardecreatie gebeurt door te kijken welke kwaliteits- en doelmatigheidsverbetering de meeste waarde opleveren voor specifieke doelgroepen. Op dit vlak zien wij onvoldoende focus: de doelgroepen waar de meeste waarde kan worden gecreëerd, worden niet helder gedefinieerd.
Waardeverdeling vindt plaats door de juiste prikkels in het systeem te brengen. De huidige betalingssystematiek (‘fee for service’) geeft niet de juiste prikkels voor investeringen in populatiegezondheid, digitalisering en soms ook in kwaliteit. De prikkels moeten verlegd worden naar een horizontaal model dat meer ketensamenwerking en preventie stimuleert.
Voor geslaagde innovatie is een netto positieve waarde nodig voor alle ecosysteempartijen: als de aanbieder voor innovatie afhankelijk is van andere leveranciers moet ook voor hen een ‘return on investment’ beschikbaar zijn. Zo kan weerstand tegen verandering worden weggenomen.
Geen standaardrecept
Er bestaat geen standaardrecept voor strategische samenwerkingsverbanden in de gezondheidssector. De behoeften zijn te divers om in alle regio’s alles op gelijke wijze te organiseren. Waar de prikkels goed liggen, zullen nieuwe coalities ontstaan. Indien nodig kunnen publieke partijen druk uitoefenen: een innovatie die in een andere regio met publiek geld is gevalideerd, dient verplicht ingevoerd te worden tenzij aangetoond kan worden dat dit écht niet past.
Wat kunnen partijen nu al doen om innovatie en waardecreatie te bevorderen? In het kader schetsen we een concreet stappenplan voor het vormen van coalities rondom innovaties in het Nederlandse gezondheidsecosysteem.
Stappenplan
Een stappenplan voor waardecreatie: vijf stappen die individuele partijen in het gezondheidsecosysteem nu al kunnen zetten.
1. Definieer de doelgroep en kwantificeer de waarde die je voor hen oplevert.
• Definieer de karakteristieken van de doelgroep.
• Een doelgroep kan bijvoorbeeld een aandoening zijn (diabetes), een populatiesegment (kwetsbare ouderen van ouder dan 85, lage SES-score met risico op chronische ziekten) of een mix (mensen van boven de 65 met diabetes en coronaire klachten, 30- tot 40-jarige vrouwen met depressieve klachten)
• Bepaal de geografische scope (lokaal, regionaal, nationaal).
• Kwantificeer de huidige situatie van deze doelgroep.
• Prevalentie, incidentie, ziektelast (DALY), kosten
• Huidige geldstroom, revenue pool en profit pool
• Bepaal de scope van de verbetering voor dit segment.
• Welk onderdeel van het zorgpad/patiëntreis wordt verbeterd?
• Kwantificeer de (relatieve) waarde van de verbetering/innovatie voor dat segment.
• Niet de absolute/totale waarde maar de verbetering ten aanzien van huidige alternatieven
• Eerst in onderliggende drijvers. Bijvoorbeeld: minder ligduur, minder complicaties, etc.
• Daarna vertaling naar een maat van verbeterde kwaliteit (bijv. QALY) en/of kosten
• Daarnaast de niet-zorggerelateerde verbeteringen, bijv. minder verzuim
2. Bepaal wie de betaler is en wat deze bereid is te betalen voor deze verbetering
• Wie is de betaler (bijvoorbeeld verzekeraar, werkgever) en wat vindt deze partij belangrijk?
• In hoeverre is deze betaler bereid te betalen voor de extra kwaliteit?
• Indien ja: kwantificeren wat de betaling is per kwaliteitseenheid
• In hoeverre is de betaler bereid de doelmatigheidsverbetering in de keten te delen?
• Zijn er alternatieve betalers?
• Bijvoorbeeld de patiënten zelf?
• Die eventueel bereid zijn te betalen voor andere dingen (bijvoorbeeld productiviteit)?
3. Bepaal de verwachte return on investment
• Wat zijn de benodigde investeringen om de verbetering te realiseren?
• Wat is (gegeven de combinatie van punt 1 en 2) de verwachte return? Is dat in evenwicht?
• Dit is in eerste instantie een ‘stand alone’ ROI voor deze specifieke interventie,
• Die vervolgens wordt aangevuld met de ecosysteemdynamiek en -verdeling (zie punt 4)
4. Bepaal de ecosysteemcoalitie en hoe er voor iedere partij een netto positieve waarde kan zijn
• Welke ecosysteempartijen zijn cruciaal, welke optioneel, welke overbodig?
• Vind de juiste balans tussen schaal en complexiteit: indien een partij niet noodzakelijk is, laat deze dan achterwege om complexiteit te verminderen.
• Voor de cruciale partijen: wat is (zonder actieve herverdeling) hun voordeel van de verandering en wat zijn de nadelen (kosten, investeringen, complicaties, risico’s)?
• Hoe verbeteren we die score zodat alle benodigde partijen baat hebben bij de innovatie?
• Zijn er buiten deze coalitie bestaande ecosysteempartijen die verliezen?
• Wat zal hun reactie zijn, en moeten we dat risico mitigeren?
Let op: stap 1 tot en met 4 kunnen vanuit het perspectief van een ecosysteempartij meerdere keren herhaald worden voor verschillende combinaties van focusdoelgroepen en verbeteringen. Indien hier steeds dezelfde ecosysteemcoalitie uitkomt, is er schaal in samenwerking te behalen.
5. Zet de coalitie op met expliciete gezamenlijke visie op waardecreatie en waardeverdeling
• Creëer een gezamenlijke visie: welke waarde creëren we voor de eindklant/het systeem?
• Scope van de samenwerking: wat doen we wel en niet samen, wat zijn de rollen en verantwoordelijkheden?
• Waardecreatie voor de coalitie: wat verwachten we als totale geldstroom en profit pool?
• Return on investment voor de individuele coalitiepartijen.
• Welk deel van bovenstaande geldstroom en profit pool verwacht iedere partij?
• Welke investeringen brengt iedere partij in? Welke kosten en risico’s?
• ‘Sanity check’: is dit binnen de coalitie in evenwicht? Dat hoeft niet per se op ieder individueel samenwerkingsgebied, als het maar wel geldt op portfolioniveau
• Governance: hoe sturen we de coalitie? Besluitvorming, meetingstructuur, rapportage.
• Concrete initiatieven: deliverables, activiteiten, mijlpalenplanning.
