De zorg gebruikt steeds meer technologie, van beeldbellen tot en met heupairbags, van leefstijlmonitoring tot en met slimme luiers. Maar hoe nemen we ethiek mee in het ontwerp en gebruik? Hoe bepalen we de waarde van technologie? Hoe nemen we ieders perspectief mee als het gaat om de effecten? En hoe houd je oog voor een volledig beeld? Hier goed over nadenken aan de voorkant, voorkomt dat technologie ongebruikt in de kast blijft liggen of dat je te maken krijgt met effecten die je niet had voorzien.
Een valkuil voor veel zorgaanbieders is om te veel op de positieve effecten of negatieve effecten van zorgtechnologie gericht te zijn. Professionals die innovatie omarmen, zijn uiteraard enthousiast over innoveren. Ze zien iets ‘nieuws’ al snel als verbetering en besteden vaak onvoldoende aandacht aan ongewenste neveneffecten. Het is dan ook belangrijk om extra alert op het volledige verhaal te zijn om zo grote misstappen te voorkomen.
Inzet zorgtechnologie niet neutraal
“Zo is de inzet van zorgtechnologie helemaal niet zo neutraal als je in eerste instantie zou denken”, zegt Alistair Niemeijer, universitair docent en onderzoeker Zorgethiek & Beleid. “Denk daarbij aan de inzet van een technologie als leefstijlmonitoring. Dat kan als doel hebben om tot een betere leefstijl te komen die bestaat uit meer bewegen, of het voorkomen van gezondheidsproblemen. Maar wat een betere leefstijl is, is natuurlijk wel een normatieve richtlijn.”
Ook is het nodig om van tevoren na te denken over ongewenste neveneffecten, meent Henk Herman Nap, coördinator digitale zorg bij
kennisorganisatie Vilans. “Zo kan bij leefstijlmonitoring de mantelzorger op afstand in de gaten houden wat er speelt bij diens naaste met dementie. Positief kan zijn dat dit meer veiligheid oplevert voor de persoon met dementie, dat diegene langer thuis kan blijven wonen en dat het de mantelzorger ontlast. Maar een mogelijk nadelig effect is dat de mantelzorger het idee krijgt dat het wel goed gaat en daardoor de neiging heeft om minder vaak langs te gaan. Hierdoor kan er toch een gevoel van eenzaamheid bij de cliënt ontstaan. De kunst is om met dit soort effecten al rekening te houden bij de ontwikkeling van technologie.”
Technologie als sluitstuk
Technologie hoort altijd het sluitstuk te zijn van een proces van afstemming, vindt Jeroen Schumacher, expert leren en veranderen bij Vilans. “Dat begint met het gesprek over: Wat vinden wij belangrijk? Hoe is de cliënt hiermee geholpen? Wat willen we met elkaar bereiken? Daar moet je iedereen goed bij betrekken.”
Zo ziet Schumacher in de praktijk dat er bij de toepassing van de
Wet zorg en dwang, steeds meer bewustwording ontstaat dat technologie kan helpen om de vrijheid van cliënten te vergroten. Denk aan leefcirkels, slimme sloten en track en trace. “Maar gaandeweg zie je dat zorgorganisaties toch verrast worden door dilemma’s. Bijvoorbeeld bij de inzet van leefcirkels. Voor een bewoner kan dit meer vrijheid opleveren, maar naasten kunnen er toch moeite mee hebben omdat zij zich zorgen maken over veiligheid.”
Kennisbank Digitale Zorg
Vilans heeft samen met andere organisaties een
Kennisbank Digitale Zorg opgericht. Hierin wisselen zorgorganisaties onafhankelijke informatie over verschillende technologieën met elkaar uit, waarbij er ook aandacht is voor harde en zachte kosten en baten.
Lees het hele artikel over de inzet van zorgtechnologie in ICT&health 3, die op 16 juni verschijnt.
