De vraag is niet of, maar wanneer een volgende epidemie of pandemie uitbreekt. Hoe sneller je dan actie onderneemt, hoe beter je een epidemie of pandemie kunt indammen; helaas is de vaststelling achteraf dat we dat bij de coronapandemie beter hadden kunnen doen. Willen we dit in de toekomst voorkomen, dan moeten we onze pandemische paraatheid verbeteren door data en analytics beter te integreren in het vakgebied epidemiologie. Daarmee kan verbetering op drie punten gerealiseerd worden: het snel oppikken van de juiste signalen, die signalen snel vertalen naar het juiste beleid, en de bevolking op de juiste manier informeren.
De kern van het vakgebied epidemiologie bestaat onder andere uit het verzamelen van relevante data om de verspreiding van ziekten te bestuderen. Klassiek worden geografische kaarten gebruikt waarop gegevens inzichtelijk worden gemaakt zoals het percentage mensen dat zich meldt bij de huisarts en voor bron- en contactonderzoek. Dit type data was ook tijdens de corona-pandemie in Nederland lang leidend.
Integratie databronnen tijdens pandemie
Om het oppikken van de juiste signalen te versnellen, moeten we echter nieuwe aanvullende databronnen integreren, zoals gegevens van luchtvaartmaatschappijen, medische verslagen en sociale media. Deze signalen zijn veel eerder beschikbaar dan gegevens van huisartsen, GGD’s en ziekenhuizen. Gedurende de covid-pandemie ging het integreren van deze informatie steeds beter en dat had zijn waarde. Soms werden lockdowns hierdoor vermeden.
Overheden investeren hier inmiddels ook in. Zo heeft de Europese Commissie bijvoorbeeld HaDEA in het leven geroepen, maar dat is eigenlijk niet meer dan een inhaalslag. Het aantal te analyseren bronnen is enorm; er is nu nog onvoldoende analysekracht en statistische expertise beschikbaar.
Vertaling naar (internationaal) beleid
Iedere epidemie of pandemie is anders. Daarom pleit ik voor een Centre of Excellence op nationaal en internationaal niveau dat wendbaar is. In zo’n Centre of Excellence heb je brede expertise nodig, zoals het Nederlandse rapport over de corona-aanpak van vorig jaar ook constateerde. Bovendien moet gewerkt worden aan een structuur waarbij de nationale Centers of Excellence internationaal met elkaar samenwerken; een ook waarbij ze hun data en inzichten delen.
Voormalig minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers heeft tijdens de pandemie terecht gewezen op het gevaar van slecht overdraagbare data en heeft volop ingezet op een betere databeschikbaarheid in Nederland. Over internationale gegevensuitwisseling zijn echter nog onvoldoende duidelijke afspraken gemaakt; datasets zijn niet een-op-een uitwisselbaar.
Verplaatsing tijdens pandemie
Als Nederlandse patiënten tijdens een pandemie bij volle IC’s moeten worden verplaatst naar Duitsland, kunnen de gegevens niet met één druk op de knop worden meegezonden. Een knelpunt daarbij is dat ieder Europees land anders omgaat met de privacywetgeving; Nederland interpreteert de AVG bijvoorbeeld strikter dan landen om ons heen.
Dit staat uitwisseling van datasets in de weg. Het vertalen van signalen uit de samenleving naar beleid, het liefst op internationaal niveau, wordt daardoor bemoeilijkt: op dit punt valt nog veel te winnen.
Burgers informeren
Rondom het integreren van data en analytics bij het informeren van de burgers hebben overheden tijdens Covid behoorlijk wat steken laten vallen. Het werken met een centrale woordvoerder werkte heel eventjes, maar daarna ging de burger zelf op zoek naar informatie. Als de gevonden informatie vervolgens afwijkt, ontstaat wantrouwen.
Een andere aanpak is het openbaar maken van zoveel mogelijk data over de pandemie in een publieksdashboard dat iedereen kan raadplegen. Er moet nu alvast worden nagedacht over concepten van dashboards die op verschillende niveaus gebruikt kunnen worden, met een breed ecosysteem van betrokkenen uit zowel de politiek als het bedrijfsleven. Daarmee kan je deels ondervangen dat mensen zelf op zoek gaan en data vinden die kant nog wal raken.
Juiste inzet data, analytics
Onze pandemische paraatheid is absoluut beter dan in 2019. Maar het is nog geen tijd om tevreden achterover te leunen. Data en analytics moeten beter geïntegreerd worden om een betere pandemische paraatheid te bereiken. Overheden moeten zich daarom beseffen dat een juiste inzet van data en analytics onmisbaar is in het bestrijden van een pandemie.
