Een reeks organisaties uit de zorg - voor patiënten en zorgverleners - roept in een brief aan de Tweede Kamer op tot de invoering van een opt-out systeem voor medische gegevens. Het huidige opt-in systeem betekent dat elke Nederlander expliciet toestemming moet geven voor het delen van deze gegevens, iets dat zo'n vier miljoen burgers nog niet gedaan hebben. Reden voor de opt-in is dat medische data met veel privacy-regulering omgeven is. Een nadeel is dat relevante data vaak niet beschikbaar is, wat goede zorg in de weg kan staan.
De oproep van Patiëntenfederatie Nederland en de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) wordt ondersteund door: KNMP, NVZA, InEen, NHG, LHV, FMS, NFU, ZKN, FNT, de Nederlandse ggz en RSO Nederland. Het is bepaald niet de eerste oproep. Al jaren wordt aangegeven dat het huidige stelsel van opt-in nodeloos ingewikkeld is. Het online toestemmingsplatform Mitz, dat dit jaar operationeel geworden is, moet toestemming geven vereenvoudigen. VWS werkt inmiddels wel aan een opt-out systeem voor spoedzorg.
Expliciete toestemming nodig
'Zorg dat in het belang van de kwaliteit van zorg professionals altijd inzicht hebben in medicatiegegevens van patiënten, tenzij een patiënt expliciet aangeeft dit niet te willen', bepleiten de briefschrijvers in de week voorafgaand aan het Kamerdebat over digitale ontwikkelingen in de zorg. Op dit moment werkt het systeem andersom: alleen als patiënten expliciet toestemming geven, kunnen hun medicatiegegevens gedeeld worden, terwijl de meeste patiënten dit niet weten en/of ervan uitgaan dat de zorgprofessionals al over deze gegevens beschikken.
Dit opt-in systeem brengt in de praktijk een groter risico op mindere kwaliteit zorg met zich mee. Zo beschikken zorgprofessionals nu regelmatig niet over een compleet medicatieoverzicht. Hierin staat welke medicijnen patiënten door andere professionals voorgeschreven hebben gekregen of welke medicijnen door patiënten gebruikt worden.
“Dat kan ertoe leiden dat een patiënt medicijnen krijgt voorgeschreven die niet samengaan met medicijnen die hij al voor een andere aandoening slikt", stelt Dianda Veldman, voorzitter van de Patiëntenfederatie. "Zo kunnen medicijnen elkaars werking vertragen, of kunnen bepaalde combinaties medicijnen tot bijwerkingen leiden. Terwijl dat natuurlijk redelijk makkelijk te voorkomen is. Uit onderzoek van een aantal jaren geleden weten we dat wekelijks honderden Nederlanders in het ziekenhuis opgenomen door medicatiefouten. Dat aantal moet drastisch omlaag.”
Van opt-in naar opt-out
Dit kan volgens de briefschrijvers bereikt worden als het Kabinet de systematiek verandert van een Opt-in naar een Opt-out systeem. Veldman hierover: “Als een patiënt de vraag over toestemming niet gekregen heeft of om wat voor reden dan ook nog niet heeft beantwoord, wordt er op dit moment van uitgegaan dat de patiënt 'nee' tegen uitwisseling van noodzakelijke medicatiegegevens heeft gezegd. Dit terwijl uit onze onderzoeken blijkt dat patiënten ervan uitgaan dat zorgprofessionals standaard over deze gegevens beschikken. En het zijn juist de kwetsbare en minder zelfredzame patiënten die meer dan gemiddeld zorg gebruiken die het grootste risico lopen als zij geen toestemming hebben kunnen geven."
De verschillende partijen doen de oproep aan de Tweede Kamer in de week voorafgaand aan het Kamerdebat over digitale ontwikkelingen in de zorg. Eén van de ontwikkelingen op dit gebied is een wetsvoorstel dat de minister in voorbereiding heeft over een opt-out systeem voor gegevensuitwisseling in de acute zorg. De opt-out voor medicatieoverdracht is wat de partijen betreft een noodzakelijke volgende stap: ‘Patiënten moeten erop kunnen rekenen dat hun relevante gezondheidsgegevens compleet en inzichtelijk zijn op het moment dat ze zorg nodig hebben. De huidige systematiek belemmert dit en sluit onvoldoende aan bij de praktijk en verwachting van veel patiënten,” aldus de partijen.
Motie voor opt-out
De briefschrijvers staan niet alleen. D66 en de VVD hebben afgelopen week een motie ingediend in de Kamer waarin het kabinet wordt verzoekt om uit te zoeken of actuele medicatieoverzichten van patiënten onder de reikwijdte van het aankomende wetsvoorstel om een opt-out in de acute zorg te realiseren, kunnen worden gebracht. De briefschrijvers roepen alle politieke partijen op om voor deze motie te stemmen.
Minister Kuipers werkt wel aan een wetsvoorstel over een opt-out systeem voor gegevensuitwisseling in de acute zorg. De opt-out voor medicatieoverdracht is wat de briefschrijvers betreft een noodzakelijke volgende stap. 'Patiënten moeten erop kunnen rekenen dat hun relevante gezondheidsgegevens compleet en inzichtelijk zijn op het moment dat ze zorg nodig hebben. De huidige systematiek belemmert dit en sluit onvoldoende aan bij de praktijk en verwachting van veel patiënten.'
Voorgeschiedenis opt-out
Al in oktober 2019 schreef de Patiëntenfederatie in een brief aan de Tweede Kamer dat gebrekkige gegevensuitwisseling in spoedzorg patiënten onnodig in gevaar bracht. Politiek en overheid moesten er voor zorgen dat medische gegevens in spoedsituaties overal in Nederland beschikbaar zijn. Toen bepleitte de organisatie vooral nog een betere gegevensuitwisseling.
Vanaf april 2020 maakte de corona opt-in het als tijdelijke gedoogmaatregel mogelijk om huisartseninformatie te delen met een HAP en SEH zonder voorafgaande toestemming. Aanleiding was de coronacrisis, als gevolg waarvan veel coronapatiënten die geen toestemming voor informatie delen hadden gegeven, bij een HAP of SEH terecht kwamen. Voor een snelle triage was dan inzage in hun medische gegevens nodig. Per 1 april 2023 werd de corona opt-in stop gezet middels een technische oplossing van LSP-beheerder VZVZ..
Ter plekke toestemming
In januari 2021 volgde een gezamenlijke brief van de Patiëntenfederatie en een reeks koepel- en belangenorganisaties van zorgverleners waarin vooral gewezen werd op het belang dat patiënten bij spoedzorg ter plekke toestemming kunnen geven voor inzage in hun medische gegevens als zij dat vooraf niet gedaan hebben.
In december 2022 kwam de federatie met een expliciet pleidooi voor een opt-out systeem. “Patiëntenfederatie Nederland kiest ervoor om relevante medische gegevens aan al je zorgverleners ter beschikking te stellen omdat dit de patiëntveiligheid ten goede komt”, stelde Patiëntenfederatie-directeur Dianda Veldman. “Maar dat laat onverlet dat mensen altijd het recht hebben om geen toestemming te geven voor uitwisseling van medische gegevens.”
Veldman benadrukte toen te beseffen dat mensen met aandoeningen waar sprake is van stigma huiverig zijn om hun gegevens te delen. Zij wees erop dat er in een opt-out systeem genoeg mogelijkheden zijn om geen toestemming te verlenen. “Natuurlijk moet dat op een gebruiksvriendelijke manier geregeld worden. Wij hebben voor ogen dat dit bijvoorbeeld zou kunnen op de manier waarop is omgegaan met het donorregister. Daar kregen mensen verschillende keren de gelegenheid aan te geven dat ze geen donor wilden worden. Met daarbij goede ondersteunende informatie.”
Pleidooi parlementariërs
Diverse parlementariërs hebben ook via ICT&health gepleit voor een opt-out systeem voor toestemmingsverlening bij medische gegevens. Zo schreef Jacqueline van den Hil, Tweede Kamerlid van de VVD, in december 2022, hoe zij in haar zorgervaring tijdens de coronacrisis de belemmeringen van de huidige opt-in merkte. "We zijn nu bezig met diensten zoals Mitz om het geven – of niet geven – van toestemming eenvoudiger te maken", stelde Van den Hil. "Maar zolang een generieke opt-out niet goed geregeld wordt, is denk ik elk project gedoemd om te mislukken, want dan gaat er nooit data stromen." Van den Hil verwacht dan ook dat de Wegiz alleen optimaal gaat werken wanneer er een opt-out komt.
Eerste Kamerlid Martine Baay-Timmerman (50+) bepleitte afgelopen mei het wettelijk regelen van een opt-out om de huidige problematiek rondom het geven van toestemming voor het delen van medische data op te lossen. "We zijn helaas doorgeschoten in de omslachtige papier- en toestemmingsprocessen. Het is absurd dat voor elke uitwisseling van patiëntgegevens tussen zorgverleners aparte toestemmingsvereisten per patiënt nodig zijn, of dat we nog steeds afhankelijk zijn van faxen en handmatig overtypen van documenten. Veel patiënten denken dat als de dokter tijdens hun gesprek informatie in de computer intypt en ze later naar een specialist of andere zorgverlener gaan, de betrokken zorgverlener precies op de hoogte is van de relevante medische gegevens. Maar dat is helaas niet het geval.”
