“Wat voor toekomst in de gezondheidszorg willen we eigenlijk?” vraagt Prof. Dr. Kerstin Cuhls zich af. Als deskundige op het gebied van prognoses en wetenschappelijk projectmanager bij het Fraunhofer Institute for Systems and Innovation Research (ISI), onderzoekt Cuhls de onzichtbare draden die morgen vormgeven: onzekerheden, maatschappelijke waarden, signalen en opkomende trends. We praten over toekomstplanning, waarom de maatschappij vaak achterloopt op technologie en hoe we samen een toekomst kunnen creëren die we nog niet helemaal kunnen overzien.
Met visie chaos omzetten in meer duidelijkheid
Vooruitzien gaat niet over de toekomst kennen. Het gaat erom het heden goed genoeg te begrijpen zodat we ons kunnen voorbereiden op meerdere toekomsten. “Er is geen 'de' toekomst,” benadrukt Prof. Cuhls. “Er zijn vele toekomsten. En alle mogelijke toekomstscenario's worden gevormd door onze acties van vandaag.”
Foresight omvat methoden zoals horizonscanning, trendanalyse, scenario-ontwikkeling en visioning oefeningen. Maar het gaat niet alleen om de instrumenten, het gaat ook om het cultiveren van een mentaliteit. “Foresight opent ruimtes om na te denken”, zegt ze. “Het is een veilige ruimte om na te denken, niet alleen rationeel maar ook emotioneel. We vragen ons af: Wat voor wereld gaan we tegemoet? En wat moeten we nu veranderen om het leefbaarder te maken?”
Vooruitzien brengt structuur in onzekerheid. Het helpt organisaties, overheden en individuen om te navigeren door ambiguïteit zonder erdoor verlamd te raken. “In tijden van crisis - of het nu gaat om een pandemie, een oorlog of klimaatveranderingen - voelen mensen zich vaak machteloos,” zegt Prof. Cuhls. “Maar met een vooruitziende blik kunnen we paden creëren, geen voorspellingen. Dat geeft mensen een oriëntatie en een gevoel van agency.”
Loop niet achter de hype aan
“Natuurlijk zal digitalisering en technologie in de toekomst een grote rol spelen,” aldus Prof. Cuhls. “Maar de manier waarop het wordt ontwikkeld en geïmplementeerd hangt af van culturele, juridische en ethische vragen.”
Ze ziet potentieel in gebieden zoals AI-diagnostiek, zorg op afstand en persoonlijke gezondheidsgegevens. Ze waarschuwt echter voor techno-optimisme zonder ethische waarborgen. “Technologie is niet neutraal”, zegt ze. “Het weerspiegelt de waarden van degenen die het ontwerpen. Bij toekomstplanning vragen we ons af: Wie heeft er baat bij? Wie blijft er achter?”
Ze noemt het voorbeeld van telegeneeskunde. Tijdens de pandemie breidde deze zich enorm uit, maar de voordelen waren ongelijk verdeeld. “Voor ouderen of mensen zonder digitale vaardigheden kunnen deze innovaties nieuwe vormen van uitsluiting worden”, zegt ze. “We moeten heel voorzichtig zijn dat digitale gezondheid de ongelijkheid niet vergroot.”
Interessant genoeg benadrukt Prof. Cuhls een dynamiek die vandaag de dag bijzonder zichtbaar is in de gezondheidszorg: het optimisme rond nieuwe technologieën, vaak aangewakkerd door de beloftes van techbedrijven. “Technologieën evolueren sneller dan samenlevingen. Dat heeft de geschiedenis ons geleerd,” zegt ze. “We overschatten vaak hoe snel ze de manier waarop we leven zullen veranderen.” De dromen dat AI het probleem van het tekort aan medisch personeel aanpakt of de overgang van behandelingsgerichte naar preventiegerichte zorg mogelijk maakt, zijn misschien niet realistisch.
Omarm het onbekende om je voor te bereiden op het ongeziene
Misschien wel de meest verrassende uitkomst van het gesprek met Prof. Cuhls is haar nederigheid tegenover onzekerheid. In een tijd waarin thought leaders zich vaak opstellen als profeten, leunt zij juist op de twijfel.
“Het gaat er niet om te voorspellen wat er zal gebeuren,” zegt ze. “Het gaat over voorbereiden op wat er zou kunnen gebeuren - zelfs als we niet precies weten wat dat is.”
Dit is waar scenario's om de hoek komen kijken. Foresight-teams construeren plausibele toekomstige werelden, niet om er een te kiezen, maar om de verbeelding op te rekken en beslissingen te testen op stress. “We simuleren,” legt ze uit. “Wat als AI faalt in de diagnostiek van de gezondheidszorg? Wat als mensen het delen van gegevens afwijzen? En wat als klimaateffecten nieuwe ziekten met zich meebrengen? We moeten deze mogelijkheden verkennen, zodat we niet verrast zijn als ze uitkomen.” Wat belangrijk is, is dat het stellen van dergelijke vragen niet bedoeld is om het gebruik van technologie te ontkennen, maar om zowel de risico's als de kansen te benadrukken! Foresight is een kritisch, open en neutraal proces om risico's in te schatten en methoden te vinden om ze te beperken.
De emotionele drijfveren van de toekomst
Voor Prof. Cuhls is een van de meest over het hoofd geziene aspecten van toekomstplanning, de emotionele component. “We hebben het vaak over feiten en trendcijfers,” zegt ze. “Maar mensen handelen vanuit hun gevoel. De toekomst gaat ook over angst, hoop, weerstand en verlangen.” Emotionele onderstromen zoals angst om de controle te verliezen of weerstand tegen verandering zijn essentiële krachten die de transformatie vormgeven. “Mensen moeten zich gezien en gehoord voelen als we het over de toekomst hebben,” legt ze uit. “Als ze verandering alleen maar ervaren als iets dat 'tegen' hen wordt gedaan en niet 'met' hen, dan trekken ze zich terug. Maar als ze betrokken zijn, wordt hun verbeeldingskracht een krachtige motor voor innovatie.”
Daarom moet foresight ruimte creëren voor dialoog, niet alleen tussen experts, maar in de hele samenleving. “We moeten burgers erbij betrekken,” benadrukt ze. “Niet alleen om technologieën te begrijpen, maar ook om mee vorm te geven aan hoe ze worden gebruikt. Dat geldt ook voor beslissingen in de gezondheidszorg.”
Verandering begint niet met gadgets. Het begint bij mensen. “Innovatie is niet alleen technisch. Het is sociaal”, zegt ze. “Nieuwe digitale hulpmiddelen zijn opwindend, maar als we onze instellingen, onderwijssystemen en mentaliteit niet veranderen, zullen we geen echte vooruitgang zien.”
Daarom vindt ze dat toekomstplanning een kernonderdeel moet zijn van gezondheidsbeleid en onderwijs. “We hebben meer toekomstkennis nodig,” verklaart ze. “Als mensen zich geen alternatieven kunnen voorstellen, accepteren ze wat hen wordt voorgeschoteld.”
Cuhls suggereert zelfs dat toekomstplanningstraining moet worden ingebed in het medische curriculum. “Artsen moeten niet alleen weten hoe ze ziekten moeten behandelen”, zegt ze. “Ze zouden moeten begrijpen hoe ontwikkelingen zoals veroudering, automatisering of klimaatverandering de gezondheid zelf opnieuw vormgeven!”
Een toekomst die de moeite waard is
Dus, hoe bereiden we ons voor op een toekomst die we nog niet kennen? Voor Cuhls ligt het antwoord in radicale nederigheid, inclusieve dialoog en proactieve verbeelding. Ze biedt geen eenvoudige oplossingen, omdat eenvoudige oplossingen niet bestaan, zelfs als mensen er vurig naar verlangen. Maar ze geeft wel richting. “Stel vragen. Daag aannames uit. Betrek mensen erbij. En stop nooit met fantaseren”, dringt ze aan. “Zo gaan we vooruit, verkennen we en maken we ons klaar voor de toekomst met nieuwsgierigheid, niet met angst.”
Een onwaarschijnlijke maar krachtige inspiratiebron die ze noemt is sciencefiction. “Het gaat er niet om te voorspellen wat er gaat gebeuren,” verduidelijkt ze, ”maar om mentale ruimtes te openen.” Verhalen, of ze nu dystopisch of visionair zijn, kunnen mensen helpen complexe ideeën te begrijpen, de emotionele inzet van verandering te voelen en zich bezig te houden met toekomsten die ver weg of abstract aanvoelen. “Sciencefiction vertelt ons niet wat er zal zijn,” zegt ze, ”maar het laat ons nadenken over wat er zou kunnen zijn en wat we wel of niet willen.”
In de kern gaat Cuhls' visie niet over voorspellingen maar over participatie. Ze gelooft dat de toekomst nooit alleen aan experts of algoritmes mag worden overgelaten. “Hoe diverser de perspectieven, hoe beter de resultaten”, zegt ze. “Want de toekomst is niet iets wat toevallig gebeurt. Het is iets dat we samen vorm kunnen geven.”
