“Vooralsnog blijft de noodzakelijke zorgtransformatie op weg naar een toekomstig zorgstelsel uit. En dat leidt tot grote maatschappelijke problemen.” Dat stelt hoogleraar Anne Marie Weggelaar-Jansen tijdens haar inaugurele reden ‘Samen leren transformeren’ medio november in de aula van Tilburg University. Ze pleit voor een andere blik op innoveren, een waarbij een holistische benadering van het ecosysteem centraal staat. “Innovatie gaat niet alleen over technologie en innovatieve gadgets. Het vraagt om een transitie van het hele systeem.”
In de zorgsector wordt gestreefd naar een zorgtransformatie op weg naar een toekomstbestendig zorgstelsel. Die beoogde transitie verloopt relatief moeizaam, onder meer omdat volgens Weggelaar-Jansen, maar ook andere experts zoals Joep de Groot, voorzitter van de Raad van Bestuur van zorgverzekeraar CZ, het goede ‘business model’ om daadwerkelijk te transformeren nog niet beschikbaar is.
Holistische blik
Anne Marie Weggelaar-Jansen onderstreept in haar rede met name het belang van holistische kijk op innovatie, waarbij de focus niet alleen op de innovatieve technologie ligt, maar de aanpassing van het hele systeem centraal staat. Ze is bijzonder hoogleraar ‘Innovatie en transformatie van de zorg’, een leerstoel die ingesteld bij Tranzo, het wetenschappelijk centrum voor zorg en welzijn van de Tilburg School of Social and Behavioral Sciences. Tijdens haar installatie stelt ze: "De benodigde transformatie vraagt om meer dan losse innovaties en focus op technologie. De interactie en samenhang met processen, cultuur, dienstverlening en informatievoorziening aan de patiënt, zijn net zo belangrijk voor het slagen van een innovatie en het transitieproces.”
Zorgtransformatie hard nodig
Al meer dan 20 jaar doet Anne Marie Weggelaar-Jansen onderzoek naar de rol van innovatie bij het realiseren van een toekomstbestendig zorgstelsel. De noodzaak van een zorgtransformatie wordt door haar dan ook expliciet onderkend. “Door onder andere vergrijzing, toegenomen complexiteit van zorg en meer chronische ziekten is de zorgvraag in 2022 ten opzichte van 2019 inmiddels zelfs met 17,5 % gestegen. Die groeiende zorgvraag vraagt om de inzet van veel zorgprofessionals, maar die zijn er onvoldoende. Fundamentele aanpassingen zijn hard nodig om tot een transformatie te komen. Innovatie kan hieraan bijdragen, zoals innovaties die ervoor zorgen dat mensen minder afhankelijk zijn van professionals.”
Samenhang zorgtransformatie & innovatie
Tijdens de rede vraagt ze zich hardop af waarom de echte zorgtransformatie dan tot op heden uitgebleven? Welke culturen en structuren zijn in de zorg hiervoor nodig? Hoe kunnen we leren om over onze eigen schaduw heen te springen? En waarom ontdekken wetenschappers niet wat de ‘werkzame bestanddelen en mechanismen’ van transitieprocessen zijn? Ze bekent eerlijk dat ze op die vragen ook nog niet alle antwoorden paraat heeft. “De samenhang tussen innovatie en transformatie (het wat), tussen veranderen en transitie (het hoe) maken onderdeel uit van een interdisciplinair wetenschappelijk vakgebied dat nog in ontwikkeling is. Helaas moet ik u bekennen dat ik het antwoord ook (nog) niet precies weet. Toch vertrouw ik erop. Ik wil u laten zien, hoe we door op een andere manier naar innoveren te kijken, kunnen komen tot echte transformaties in de zorg. Dat vraagt om drie soorten aanpassingen, waar ik graag mijn steentje aan bijdraag en u wil uitnodigen dit ook te doen. Ten eerste gaat het om innovaties, ten tweede over de manier waarop we samen innoveren en ten derde moeten we samen in (interdisciplinair) onderzoek leren om te transformeren.”
Meer geld niet de oplossing
De hoogleraar denkt niet dat meer geld de noodzakelijke transitie op weg gaat helpen. “Eerlijkheidshalve geloof ik dat geld niet de oplossing is, maar het probleem. De belofte aan extra geld in combinatie met de tekorten, maakt dat bestuurders verleid worden te gaan werken aan het behalen van de incentives, die behoren bij het verkrijgen van het geld. Het middel wordt het doel, met als gevolg dat het echte doel uit het oog wordt verloren.”
“Recent onderzoek door Nederlandse Zorg Autoriteit laat zien dat slechts 25% van de beschikbare middelen in de periode 2019-2022 daadwerkelijk is ingezet voor transformatie. Veel tijd, energie en geld is verloren gegaan aan complexe aanvraagprocedures, ingewikkelde verantwoordingen en uiteenlopende eisen van zorgverzekeraars. Tevens heeft de zorgsector ook zo weinig bereikt door slechte projecten en te weinig invloed op landelijke regels. Een pilot start, maar zodra het geld of incentive wegvalt, valt de sector terug in de oude manier van werken.”
Systemische aanpak en samenwerken
Innovatie is volgens haar gebaat bij samenwerking en zorgpersoneel dat radicaal in beweging komt. Weggelaar-Jansen is kritisch op de huidige manier van samenwerken aan transformatie binnen de zorg. “Momenteel is iedere zorgorganisatie bezig om zelf het wiel uit te vinden en hebben we binnen de sector te weinig zicht op wat een innovatie geslaagd maakt. Door de vele overheidsprogramma’s gericht op transformatie zien professionals en bestuurders nauwelijks de bomen door het bos meer.” Zij waarschuwt dan ook voor een wildgroei aan programma’s. Ze pleit voor meer verbinding tussen de programma’s en verbeterde samenwerking tussen alle betrokken partijen, overheid, systeempartijen en zorgaanbieders om innovatie en daarmee transformatie te versnellen.
Radicale rol zorgmedewerkers
Een opvallend aspect aan haar inaugurele rede is tot slot de radicale rol die zij ziet weggelegd voor zorgmedewerkers. “Verandering begint met intrinsiek gemotiveerde individuen die opstaan en een zichtbaar statement maken, omdat zij een situatie blijvend willen veranderen.” Ze roept zorgmedewerkers dan ook op, om samen als één sociale beweging op te treden en innovatie binnen hun eigen werkomgeving op te pakken. “Echte transformatie in de zorg kan niet zonder samenwerking en een radicale beweging van zorgprofessionals, die anders en gedurfd gewoon aan de slag gaan”.
