De markt voor ziekenhuis Informatiesystemen (ZIS) en elektronische patiëntendossiers (EPD) in ziekenhuizen is geconsolideerd. Dat stelt de Autoriteit Consument en Markt (ACM) in een recent verschenen tussenstand van een rapport naar de werking van de ZIS/EPD-markt. De toezichthouder waarschuwt voor vendor lock-in en verminderde interoperabiliteit in het rapport. Ziekenhuizen kunnen hun onderhandelingspositie tegenover ZIS/EPD-leveranciers versterken door samen te werken, aldus de ACM.
Goed werkende ICT-markten in de zorg zijn nodig voor een duurzaam zorginformatiestelsel in de zorg. De toezichthouder constateerde vorig jaar juni echter dat ziekenhuizen vaak ‘klemvast’ zitten aan hun leverancier van zorginformatiesystemen. Deze vendor lock-in kan een gevolg zijn van het gedrag van de leverancier, of van afspraken tussen leverancier en zorginstellingen of andere leveranciers. Een leveranciersklem bij een ZIS of EPD kan leiden tot negatieve gevolgen voor de prijs, kwaliteit en innovatie van ICT-systemen en applicaties in de zorg, en uiteindelijk ook de kwaliteit van zorg.
Eerste deel onderzoek
Reden voor de ACM voor een onderzoek naar de werking van de markten voor informatiesystemen van zorginstellingen en digitale gegevensuitwisseling in de zorg. Het recent uitgebrachte ZIS/EPD-systemen: marktproblemen en oplossingsrichtingen Een tussenstand, december 2021 moet een leidraad bieden die de concurrentieregels voor ICT-leveranciers in de zorg verduidelijkt. De ACM heeft inmiddels een eerste deel van de informatie geanalyseerd die leidt tot een aantal inzichten. Het tweede deel wordt later in 2022 verwacht met een verdiepende analyse.
De ACM typeert de zorg-ICT markt als heterogeen, nationaal en geconsolideerd. Heterogeen wegens het verschil in aanbod, keuzes en behoeften van ziekenhuizen. De ZIS/EPD-systemen zijn in de praktijk vaak maatwerk van gekozen functionaliteiten en modules en koppelingen met andere applicaties, zoals applicaties voor telemonitoring of zelfmanagement van patiënten.
Een ZIS/EPD-systeem is in elk land anders vanwege land-specifieke wet- en regelgeving in de gezondheidszorg, taal en land specifieke eisen zoals het diagnose behandelcombinatie-model (DBC-model). Chipsoft is met HiX marktleider in Nederland met 51 ziekenhuisimplementaties. Epic (VS) is de nummer twee, die met name UMC’s en grote (topklinische) ziekenhuizen bedient. Diens EPD-systeem draait in elf ziekenhuizen. De overige ziekenhuizen beschikken over een Nexus- of Cerner/SAP-systeem.
Aanbod EPD vaak niet transparant
Het aanbod van ZIS/EPD systemen is volgens de ACM niet altijd transparant en inzichtelijk op het vlak van interoperabiliteit en datadeling. Dit komt vanwege (deels) ontbreken van functionaliteiten met open standaarden en een mate van gebrek aan eenheid in gebruikte programmeertaal en techniek. Op dit punt is er al eerder kritiek naar buiten gekomen, zoals in 2019. Interoperabiliteit is belangrijk. Patiënten gaan in een zorgtraject bij meerdere zorgaanbieders langs. Die zijn voor een juiste behandeling gebaat bij een juiste informatie-uitwisseling met andere zorgaanbieders. Daarom moeten ZIS/EPD-systemen van ziekenhuizen data kunnen uitwisselen tussen die systemen.
Minder interoperabiliteit in de markt is één van de drie risico’s die ACM schetst voor mededinging. Een tweede risico is dat een aanbieder van ZIS/EPD-systemen onredelijke technische en contractuele beperkingen oplegt aan de gebruikers van haar systeem. Zo neemt de concurrentie tussen ZIS/EPD-aanbieders af. Marktmacht kan zich ook uiten in hoge tarieven voor het gebruik van een ZIS/EPD-systeem. De ACM constateert in haar onderzoek dat bij afsluiting van contracten niet op voorhand alle kosten en tarieven vaststaan of objectief zijn vast te stellen. Leveranciers blijken vaak een jaarlijkse verhoging te hebben opgenomen van de afgesproken vaste prijs/tarieven, soms hoger dan de inflatiestijging.
Op basis van de analyse van de afgesloten contracten ziet de ACM (regionale) clusters van ziekenhuizen met hetzelfde ZIS/EPD-systeem ontstaan. Het voordeel is dat ziekenhuizen eenvoudiger kunnen samenwerken en informatie uitwisselen wanneer ze hetzelfde ZIS/EPD-systeem gebruiken. Hetzelfde geldt voor samenwerking met en doorverwijzing naar andere zorgsectoren, zoals huisartsenzorg en verpleeghuiszorg. Het bestaan van dergelijke clusters belemmert potentieel de overstap naar een andere ZIS/EPD-leverancier.
Samenwerken tegen vendor lock-in EPD
De ACM concludeert dat de gevestigde ZIS/EPD-Leveranciers een sterke positie hebben vanwege de vendor lock-in. Ziekenhuizen hebben een kleine onderhandelingsruimte en een grote afhankelijk van de leveranciers voor het maken van koppelingen of uitvoeren van updates of aanpassingen. Als ziekenhuizen gaan samenwerken richting ZIS/EPD-leveranciers kunnen zij hun positie versterken. Zo nodig kunnen ze met verzekeraars en/of het ministerie VWS - hun positie verbeteren door middel van betere (inkoop)samenwerking en meer standaardisering, stelt de ACM voor.
Naast beter de voorwaarden stellen, kunnen ziekenhuizen ook de doorontwikkelingsrichting beïnvloeden van het huidige ZIS/EPD-systeem, toegang aanvragen voor aanvullende ICT-producten en – diensten, en wensen over bijvoorbeeld interoperabiliteit en open standaarden aankaarten.
Rol ICT-leveranciers
Behalve voor ziekenhuizen ziet de ACM een rol voor de ICT-leveranciers om de gegevensuitwisseling tussen zorginstellingen via interoperabiliteit van ZIS/EPD-systemen te stimuleren. ICT Leveranciers zouden afstemming moeten vinden over gezamenlijk te hanteren open standaarden voor bijvoorbeeld datastructuur, koppelingen of communicatieprotocollen, en de toegang tot het ZIS/EPD-systeem voor aanbieders van aanvullende diensten vergemakkelijken. Ook biedt samenwerking over open standaarden de leveranciers de mogelijkheid vooruit te lopen op een betere afstemming binnen interoperabiliteit bevorderende initiatieven zoals stimuleringsregeling VIPP 5 en Wegiz.
