Lukas Wrosch, student Global Health aan de Universiteit Maastricht, schreef een masterscriptie over European Health Data Space (EHDS). In zijn masterscriptie analyseert Wrosch het stappenplan voor de implementatie van EHDS. ICT&health interviewt hem over het doorbreken van belangensilo's, te optimistische deadlines en gebrek aan governance, maar ook over ideeën om EHDS op tijd te implementeren.
Toen hij voor een zorgverzekeraar werkte, besefte Wrosch dat een van de meest waardevolle hulpbronnen die kan leiden tot betere medicijnen en preventie, wordt verspild: data.
Vóór de digitalisering stonden medische dossiers op papier. Toen gegevens uiteindelijk werden gedigitaliseerd, bleven ze vastzitten in ECD’s of EPD’s binnen zorginstellingen. Papier heeft gezorgd voor een cultuur van werken in silo's die sterker bleek dan de mogelijkheden die technologie creëert.
Europese lappendeken
Het is gemakkelijk om te zeggen dat we de gezondheidszorg moeten herinrichten. De EHDS moet dit op datagebied realiseren. Maar hoe doe je dat in Europa met zijn lappendeken van 27 wetgevende systemen, een uiteenlopende benadering van ethiek, uiteenlopende verwachtingen, gewoonten en systeemstructuren? In zijn masterscriptie beschrijft Wrosch deze uitdagingen en mogelijke verbeteringen voor de patiëntenzorg en het gezondheidszorgsysteem vanuit het perspectief van expertgroepen.
De conclusie van je masterscriptie is duidelijk: Duitsland is nog niet klaar voor EHDS, en veel andere EU-landen ook niet. Betekent dit dat het project gedoemd is tot aanzienlijke vertraging?
“Het EHDS-voorstel is inderdaad zeer ambitieus en zou de lidstaten voor aanzienlijke uitdagingen kunnen stellen of zelfs overbelasten. Het is echter belangrijk op te merken dat de EHDS tot nu toe slechts een voorstel is van de Europese Commissie. Na overleg met het Europees Parlement en de Europese Raad ga ik ervan uit dat het project in een gewijzigde vorm zal worden uitgevoerd, vermoedelijk met aangepaste deadlines. Ik denk niet dat het doel van de Europese Commissie zal zijn om lidstaten te overbelasten. Dus ja, ik weet zeker dat de implementatie langer zal duren dan voorzien in het voorstel.
In de reeks interviews voor je masterthesis kwam je erachter dat een van de obstakels zelfbesturende organen zijn. Je citeert een van de geïnterviewde artsen: "we hebben zelfbesturende organen die aan de top niet echt samenwerken, maar zich bewust tegen elkaar opzetten." Er is zelfs een mening dat "groepsegoïsme belangrijker werd geacht dan het nastreven van een gemeenschappelijk doel". Is er een manier om deze ‘belangensilo's’ in de gezondheidszorg te doorbreken?
“Na mijn interviews heb ik de indruk dat de belangen van verschillende stakeholdergroepen niet noodzakelijkerwijs tegengesteld zijn aan elkaar, maar dat dialoog, educatie en begrip vaak ontbreken. Bij een groot project als de EHDS zal het een kwestie zijn om de vele belanghebbenden en het publiek te overtuigen van het idee van data delen - om ze ervoor te winnen. Er moet dus veel educatief werk worden gedaan en niemand mag zich buitengesloten of achtergesteld voelen.”
“Hoe doorbreken we de belangensilo's? Ik zou zeggen: informeer, betrek burgers en belanghebbenden uitgebreid en neem de angst voor nieuwe benaderingen en oplossingen weg. Doe in feite precies wat het Duitse ministerie van Volksgezondheid sinds september 2022 doet en nastreeft als onderdeel van zijn digitaliseringsstrategie. Ik denk dat de ontwikkeling ervan te laat is; het kan een belangrijke basis leggen voor toekomstige vooruitgang en zal enorm bijdragen aan het doorbreken van bestaande belangensilo's.”
“We hebben al Gematik (een instelling die verantwoordelijk is voor de digitalisering van de Duitse zorgmarkt) voor implementatie en een interoperabiliteitsraad die streeft naar standaardisatie. Wat we nodig hebben, is een duidelijke en op consensus gebaseerde governancestrategie voor digitalisering in de zorg, die langetermijndoelen en realistische deadlines bevat en voortdurend wordt gecontroleerd om bij te sturen indien nodig.”
Een andere factor die digitalisering in de zorg belemmert, is privacywet AVG. Je citeert een andere belanghebbende: "Het echte probleem bij de AVG is de G, namelijk dat het geen verordening gegevensbescherming is, maar een algemene verordening." Dat betekent dat elk land zijn eigen regels heeft. Is EHDS in zo'n gefragmenteerd ecosysteem mogelijk?
“Een dergelijk gefragmenteerd ecosysteem voor gegevensbescherming maakt de uitvoering van een project als de EHDS inderdaad veel moeilijker. Maar de EHDS zou ook kunnen worden gebruikt als een geweldige basis om het probleem van versnippering aan te pakken. De bescherming van gezondheidsgegevens zou bijvoorbeeld meer gestandaardiseerd kunnen worden op basis van een Europese ruimte voor gezondheidsgegevens.”
“Dit zou de implementatie van de EHDS zelf vergemakkelijken en ook veel meer mogelijkheden voor onderzoek en innovatie vrijmaken. Wat voor mij hier belangrijk is, is: dat standaardisatie geenszins staat voor een ‘verzwakking’ van de gegevensbescherming; eigenlijk het tegenovergestelde. Ik ben ervan overtuigd dat gestandaardiseerde gegevensbescherming –van gevoelige gezondheidsgegevens – zelfs kan leiden tot meer veiligheid, omdat onzekerheden bij burgers en belanghebbenden kunnen worden verminderd. Zelfs in het kader van de AVG is duidelijk dat digitalisering en innovatie in de zorg mogelijk zijn. Er zijn tal van rolmodellen in de EU.”
Dus wat moet er gebeuren om de EHDS in 2025 te introduceren zoals gepland door de EC?
“Allereerst hebben we natuurlijk het verdere politieke proces en de volgende stappen op Europees niveau nodig. Overigens verwijzend naar Duitsland: De EHDS wordt al kort genoemd in het huidige regeerakkoord, waarin ook belangrijke projecten staan die goed aansluiten bij de EHDS, zoals de geplande Wet gebruik gezondheidsdata, de ontwikkeling van een onderzoeksdata-infrastructuur, en de digitaliseringsstrategie die momenteel wordt ontwikkeld. Daarom is het van belang dat de EHDS zoveel mogelijk al bij de uitwerking en uitvoering van deze projecten wordt meegenomen.”
Wat heeft je het meest verrast tijdens je onderzoek?
“In feite waren de geïnterviewde experts het in grote lijnen eens, ook vanuit hun verschillende perspectieven. Enerzijds over de bestaande problemen rond digitalisering in het Duitse zorgsysteem, in combinatie met nogal zelfkritische standpunten van sommige stakeholdergroepen. Anderzijds met betrekking tot hun verlangen naar functionele, veilige, patiënt- en gebruikersgerichte digitalisering en gezondheidsdatagebruik, met tastbare en meetbare meerwaarde voor iedereen.”
Kun je de aanbevelingen die je deelt in je paper opsommen?
“Op basis van mijn analyse en discussie kon ik negen aanbevelingen voor actie afleiden. De ene set is gericht op het Duitse zorgstelsel, de andere op de Europese Commissie.”
“De aanbevelingen komen deels overeen met die van andere studies, zoals de studie van Bertelsmann uit 2018, bevestigen ze in grote lijnen en laten ook zien dat er sindsdien nog steeds actie nodig is. Mijn aanbevelingen worden in meer detail beschreven in mijn proefschrift en zijn in het kort als volgt:”
Wat de Europese Commissie betreft, stel ik voor:
• Bewustwording, educatie en betrokkenheid met betrekking tot de EHDS vergroten;
• Verduidelijking van Europese infrastructuur en voorzien in Europese toegangsorganen;
• Herziening en aanpassing van de deadlines en competenties voorzien in het voorstel.
Voor het Duitse gezondheidszorgsysteem raad ik het volgende aan:
• Ontwikkeling van een holistische governancestrategie voor digitalisering in de gezondheidszorg;
• Ontwikkeling van een gemeenschappelijk, consensueel standpunt over het EHDS-voorstel;
• Stapsgewijze borging van interoperabiliteit;
• Standaardisatie van wetgeving inzake de bescherming van gezondheidsgegevens;
• Vergroten van de participatie van belanghebbenden en de betrokkenheid van burgers;
• Vergroot de digitale gezondheidsgeletterdheid onder beroepsgroepen en burgers.
Ben je na het schrijven van de paper optimistisch of pessimistisch over de implementatie van EHDS?
“Ik denk niet dat de EHDS precies zo zal worden geïmplementeerd als was voorgesteld. Ik ben echter zeer optimistisch dat het project een grote impuls zal geven aan zorg, onderzoek en innovatie in de EU en onze gezondheidsstelsels zal versterken. Vooral in Duitsland, waar we het zo moeilijk hebben gehad met digitalisering in de gezondheidssector, moeten we een kans als de EHDS goed benutten.”
