De invloed van social media op de gezondheid van, met name, jongeren is een discussie die de afgelopen maanden steeds vaker gevoerd wordt. Facebook, Instagram en TikTok zijn razend populair. De roep om verantwoord gebruik wordt steeds luider. Als tijdverdrijf kun je twisten over het nut van social media, maar er is ook nog een ander aspect dat we niet moeten onderschatten. Social media platformen worden ook steeds vaker door jongeren gebruikt om op zoek te gaan naar informatie over hun (geestelijke) gezondheid. De vraag is echter hoe betrouwbaar die informatie, die vaak gepresenteerd wordt in korte video’s of teksten, is. Onderzoekers hebben de proef op de som genomen met informatie die zij op social media konden vinden over ADHD.
ADHD (attention-deficit hyperactivity disorder) is een neurologische ontwikkelingsstoornis. Nederland waren in 2023 bijna 353.000 mensen met ADHD-achtige symptomen bekend bij de huisarts. In de kindertijd ligt de prevalentie, volgens cijfers van vzinfo op 3,6 procent, bij volwassenen is dat 3,2 procent.
ADHD informatie op TikTok
Zoals gezegd zijn sociale netwerken ook steeds vaker gezien als een bron voor gezondheidsinformatie. Mensen delen er hun ervaringsverhalen, waar anderen dan weer van kunnen leren. Echter, social media content creators hebben vaak ook een ander doel voor ogen. Ze willen graag dat hun video of andere content ‘viraal’ gaat, miljoenen views en (tien)duizenden likes scoort. Dat strookt niet altijd met droge, informatieve, niet erg spraakmakende, teksten of beelden.
Content moet dus spraakmakend zijn. En daardoor worden in social media content, zeker als het de gezondheid betreft, soms slechte of niet onderbouwde conclusies getrokken. Bij het herkennen van ADHD-symptomen bijvoorbeeld. Op TikTok wordt beweerd dat uitstelgedrag een teken van ADHD kan zijn. Echter, hoewel uitstelgedrag vaker voorkomt bij mensen met ADHD, is het ook iets dat voorkomt bij andere psychische aandoeningen zoals depressie en is het iets dat iedereen wel eens doet.
Wanneer iemand op TikTok ziet dat uitstelgedrag een duidelijk teken van ADHD is, dan krijgt te kijker dus onvolledige informatie en denkt hij misschien onterecht dat hij ADHD heeft. Ook worden video’s geplaatst met overdreven grappige acties, zoals tegen dingen aanlopen, als een van de ADHD-symptomen, terwijl onhandig lopen niet iets is wat mensen met ADHD meestal overkomt.
Onderzoek
In een onlangs gepubliceerd onderzoek hebben twee klinisch psychologen die onderzoek doen naar ADHD en de aandoening behandelen de top 100 populairste #ADHD TikToks bekeken en beoordeeld. Ze keken hoe accuraat de informatie was, volgens professionele standaarden, en hoe behulpzaam ze de video's vonden bij het onderwijzen van mensen over ADHD. Veel van de video's waren ongelooflijk populair, met gemiddeld meer dan een half miljoen views en bijna 100.000 likes.
De psychologen constateerden dat maar liefst 94 procent van deze video's geen betrouwbare bronnen vermeldde. Bovendien was meer dan de helft van de beweringen in de video's niet wetenschappelijk onderbouwd en kwam de informatie ook niet overeen met de officiële diagnostische criteria van ADHD. Nog verontrustender is dat veel van de video’s een commerciële boodschap bevatten, om iets te verkopen of om geld op te halen.
Worden jongeren beïnvloed?
Vervolgens is ook onderzoek gedaan naar de mate waarin jongeren door dergelijke video’s beïnvloed worden. Daarvoor werd aan 843 studenten tussen de 18 en 25 jaar gevraagd om de door de psychologen als beste en slechtste vijf video’s te bekijken. De groep bestond uit studenten met ADHD (professioneel gediagnosticeerd en zelf gediagnosticeerd) en zonder ADHD.
Opvallend, of misschien niet, is dat jongvolwassenen die meer TikToks over ADHD bekeken, hun eigen symptomen slechter beoordeelden en de prevalentie van ADHD tot zeven keer hoger inschatte dan de werkelijkheid. Ook de video’s die door de psychologen als slechtste beoordeeld waren kregen van de studenten een hogere betrouwbaarheidsscore.
De deelnemers werden op verschillende momenten ook gevraagd hoe zeker ze er zelf van waren dat ze ADHD hadden. Die vraag werd voorafgaand aan het kijken van de TikTok video’s gesteld en direct daarna. De personen met een officiële ADHD diagnose bleven vertrouwen houden in hun ADHD. Degenen die in eerste instantie dachten dat ze geen ADHD hadden werden echter minder zeker na het zien van de TikToks, terwijl degenen die een zelfdiagnose hadden meer overtuigd raakten dat ze ADHD hadden.
Vervolgens werd de vraag een derde keer gesteld nadat ze een video van een psycholoog bekeken hadden die uitleg gaf over welke informatie in de video’s goed en fout was. Na het zien van de video van de psycholoog, kregen degenen zonder ADHD weer het vertrouwen dat ze eigenlijk geen ADHD hadden. Degenen die zichzelf de diagnose stelden, bleven echter net zo overtuigd dat ze ADHD hadden, zelfs na het horen van de uitleg van de psycholoog.
Waar moet je op letten?
De onderzoekers stellen dat ze met hun onderzoek niet willen bereiken dat het mensen afschrikt om hun symptomen te bespreken en online een gemeenschap te vinden. “TikTok kan een geweldige plek zijn om jezelf te uiten en anderen te vinden met soortgelijke problemen”, aldus de onderzoekers. Wel adviseren ze iedereen om kritischer te zijn over gezondheidsinformatie die ze op social media platforms tegenkomen. Enkele tips:
- Controleer de bron. Is de informatie geplaatst door een gerenommeerde organisatie (bijvoorbeeld medische instellingen, universiteiten, onderzoekscentra, ADHD-pleitbezorgers)?
- Zoek naar expertise. Wat zijn de referenties van de maker van de inhoud? Zijn ze arts of geregistreerd klinisch psycholoog?
- Controleer de informatie. Komt de informatie overeen met gezaghebbende informatie van andere bronnen die zich baseren op onderzoek, zoals de Centers for Disease Control, de World Health Organization of andere medische autoriteiten?
- Wees op je hoede voor harde conclusies. Onthoud dat ADHD complex is.
- Volg het geld. Probeert de maker van de inhoud je iets te verkopen (zoals supplementen die beweren ADHD te genezen, ADHD coaching, ADHD diagnose website)?
