Het Expertisecentrum Digitalisering en Welzijn van het Trimbos-instituut gaat met een nieuwe onderzoeksagenda in kaart brengen op welke momenten digitale technologie waarde in ons leven kan toevoegen. Op die manier moet duidelijk worden welke effecten digitale technologieën hebben op ons mentale, fysieke en sociale welzijn. In de eerste editie van de Onderzoeksagenda Digitalisering en Welzijn staat welke vragen onderzoekers de komende jaren moeten oppakken. Het is een belangrijke mijlpaal voor het expertisecentrum dat nu 1 jaar bestaat.
Slimme apparaten, videogames, wearables, sociale media, internet, AI of extended reality (XR), ons leven is vol van technologie. Wat doen deze digitale technologieën precies met ons welzijn? Maken ze ons gelukkiger, gezonder, meer verbonden? Of juist het tegenovergestelde? Het antwoord is niet zwart-wit. Digitale technologieën bieden kansen, zoals meer autonomie en sociale verbondenheid. Maar ze kunnen ook risico’s met zich meebrengen, zoals stress, een gevoel van afhankelijkheid of sociale uitsluiting. Voor het expertisecentrum duidelijk dat elke digitale technologie eigen (onderzoeks)vragen oproept en dit verder uit te gaan zoeken.
Context en langetermijneffecten
De onderzoekers van het expertisecentrum hebben ook ontdekt dat er overkoepelende aandachtspunten zijn die terugkomen bij elke digitale technologie. Op dit moment richten onderzoeken zich nog te weinig op het hoe en waarom mensen gebruik maken van digitale technologieën. Terwijl juist de manier, de motivatie en het moment waarop je digitale technologie gebruikt mogelijk invloed heeft op je welzijn.
Het maakt bijvoorbeeld uit of iemand uren uit verveling aan het scrollen is of juist een app gebruikt om in contact te blijven met vrienden. Ook de balans tussen online en offlineactiviteiten speelt hierin een rol. Daarom is het belangrijk dat toekomstig onderzoek meer aandacht besteedt aan de context en de langetermijneffecten van digitale technologiegebruik.
Objectieve meetmethoden
In veel onderzoeken worden mensen gevraagd om zelf een inschatting te maken van hoeveel tijd ze bijvoorbeeld aan sociale media besteden. Zo’n vragenlijst is geen objectieve meetmethode en dus niet altijd betrouwbaar of geschikt. Om écht goed te begrijpen wat digitale technologie met ons doet, zijn volgens het expertisecentrum óók objectieve meetmethodes nodig. Denk daarbij aan data over het daadwerkelijke gebruik van sociale media. Die data liggen vaak bij tech-bedrijven. Daarom is samenwerking met deze sector is belangrijk. Tegelijkertijd moet volgens het expertisecentrum het onderzoek wel financieel onafhankelijk blijven om belangenverstrengeling te voorkomen.
Ook zien de onderzoekers van het expertisecentrum dat veel onderzoeken zich richten op het gedrag van de gebruiker, terwijl ook ontwerpers en ontwikkelaars van de technologie een grote rol spelen in digitaal welzijn. Hoe zij digitale technologie vormgeven, beïnvloedt namelijk het gebruik ervan. Onderzoek naar de verantwoordelijkheden van tech-ontwikkelaars helpt om duidelijke richtlijnen te maken voor verantwoorde digitale technologie.
Onderbelichte groepen
In de huidige onderzoeken wordt vaak gekeken naar het digitale technologiegebruik van (meestal hoogopgeleide) jongeren. Hoewel dit een belangrijke groep is, blijven andere groepen onderbelicht. Maar volgens het expertisecentrum is het ook zinvol om meer te weten te komen over andere doelgroepen en hun digitale technologiegebruik. Denk aan volwassenen, ouderen of zeer jonge kinderen. Maar ook mensen met een migratieachtergrond, laaggeletterden en mensen met ADHD of autisme. Zo zegt het expertisecentrum dat het bekend is dat leerlingen met autisme of ADHD vaker moeite hebben met het behouden van een gezonde digitale balans.
Dan is het nog zo dat niet alle groepen evenveel van de technologische ontwikkelingen profiteren terwijl dit wel kansen biedt voor ze. Ouderen hebben bijvoorbeeld vaak minder digitale vaardigheden, terwijl juist voor hen de digitale technologieën hun zelfstandigheid en sociale contact kunnen vergroten.
Onderzoek naar digitale ongelijkheid kan ervoor zorgen dat digitale technologie mensen verbindt in plaats van uitsluit. Dat sociale media ook negatieve en trieste gevolgen kent, werd duidelijk in het onderzoek dat in 2023 is gedaan door de Stichting 113 Zelfmoord Preventie. Zij kwamen twee jaar geleden met de uitkomsten van een studie die is gedaan naar de rol die sociale media kunnen spelen bij suïcide onder adolescenten.
