Het literatuuronderzoek van Nivel, het Amsterdam UMC en de Universiteit Leiden toont aan dat de toestemmingssysteem waar wij in Nederland mee werken, niet onfeilbaar is. Sterker nog, doordat patiënten voor het hergebruik van zorgdata dat voor eerdere onderzoeken gebruikt werd opnieuw toestemming moeten verlenen, is mogelijk minder zorgdata te gebruiken.
Wanneer voor een onderzoek, omdat patiënten niet opnieuw toestemming geven, minder data beschikbaar is, dan kan dat de representativiteit en bruikbaarheid van de gegevens, en dus de uitkomsten van het onderzoek, negatief beïnvloeden. Uit het literatuuronderzoek blijkt dat het deelnamepercentage gemiddeld op 84 procent ligt.
Bezwaarsysteem werkt beter
In andere landen wordt al gewerkt met een zogenoemd bezwaarsysteem. Patiënten geven dan bij het eerste onderzoek aan of ze al dan niet bezwaar hebben tegen het hergebruik van hun zorgdata. Bij zo’n systeem ligt het deelnamepercentage een stuk hoger, op gemiddeld 96 procent.
Maar er is nog een andere factor die ervoor zorgt dat de waarde van hergebruikte zorgdata daalt als gewerkt wordt met het toestemmingssysteem. Uit het onderzoek blijkt namelijk dat wanneer opnieuw toestemming gevraagd wordt, de samenstelling van de onderzoeksgroep verandert. Het zijn namelijk vooral mannelijke deelnemers die opnieuw toestemming verlenen en deelnemers met een hoger opleidingsniveau, een hoger inkomen en een hogere sociaaleconomische status.
“De onderzochte studies verschillen echter sterk van elkaar wat betreft het soort deelnemer, het type zorggegevens dat wordt hergebruikt en de setting. Bovendien wordt er veel minder vaak gebruikgemaakt van een bezwaarsysteem dan van een toestemmingssysteem. Daarom moeten deze resultaten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd”, aldus het Nivel.
Hergebruik zorgdata
Over het opnieuw gebruiken van zorgdata zijn de afgelopen jaren al heel wat bomen opgezet, adviezen geschreven en meningen geventileerd. Al in 2019 stelde de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) op basis van een internationaal vergelijkend onderzoek dat hergebruik van zorgdata beter gefaciliteerd moet worden.
Met de invoering van de Wegiz, die op 18 april ook door de Eerste Kamer werd goedgekeurd, is in Nederland op dat gebied in ieder geval een stap vooruit gezet. De wet verplicht zorginstellingen om gegevens digitaal op te slaan in hun elektronisch patiëntendossier. De nieuwe wetgeving is onder andere bedoeld om de beschikbaarheid van patiëntgegevens tussen zorginstellingen en onderzoekers, te vergroten.
