Dutch Empathic Environment Livinglabs (DEEL) ontwikkelt, met én voor (kwetsbare) mensen in onze samenleving, een meevoelende en toekomstgerichte woonomgeving: woningen en wijken die zich aanpassen aan en anticiperen op wat zij kunnen, willen en nodig hebben. Een empathische woonomgeving dus. Kennisinstellingen, woningcorporaties, bewonersinitiatieven en zorginstellingen werken samen aan het ontwikkelen van de woonconcepten en de woonomgeving die de gezondheid van mensen bevordert.
Passende huisvesting bieden voor ouderen en kwetsbare groepen is een prangend vraagstuk geworden. Door verschillende maatschappelijke veranderingen - zoals vergrijzing, de ontwikkeling van de participatiesamenleving, bevolkingskrimp en extramuralisering - wonen mensen langer thuis.
Om zelf- en samenredzaamheid te faciliteren, staan we voor de opgave om de groeiende groep ouderen en andere kwetsbare groepen passende huisvesting te bieden. Zij hebben echter meer nodig dan een dak boven het hoofd. Het veelgehoorde mantra ‘bouwen, bouwen, bouwen’ lost het probleem niet op. Wonen gaat voor deze doelgroep ook over zorg, over diensten die hun leven vergemakkelijken, over een leefbare, zorgzame en veilige omgeving. Kwetsbare mensen die hoog in behoefte zijn, maar laag in energie, kunnen we niet vragen om daar bij diverse loketten zelf naar te vragen. Die hebben behoefte aan een totaalpakket dat uitgaat van hun kracht en tegelijkertijd rekening houdt met hun (latente) behoeften.
‘Het Nieuwe Wonen’ betreft een optimale interactie tussen de bewoner en de context waarin hij/zij zich bevindt: de ruimtelijke, sociale, technologische context en de context van regelgeving. Deze factoren zijn allemaal gelinkt, waardoor een verandering op het ene niveau van invloed is op het andere.
In de afgelopen jaren zijn zowel de contextuele kaders als de (eisen en wensen van) bewoners drastisch veranderd. Bij de (her)inrichting van wijken en woningen moeten daarom de voorwaarden worden meegenomen die ervoor zorgen dat mensen gezond en zelfredzaam kunnen wonen. Ook als ze kwetsbaar zijn of later ondersteuning nodig zouden hebben.
Dagelijks leven onderzoeken
En dát is wat DEEL doet: onderzoek naar deze voorwaarden, kaders en oplossingen. Binnen living labs - reële leefomgevingen - verrichten we wetenschappelijk én praktijkgericht onderzoek dat bijdraagt aan het verhogen van (de kans op) zelf- en samenredzaamheid. In en met zorginstellingen, woningcorporaties, bedrijven, maatschappelijke organisaties en vooral samen met bewoners bestuderen wij nieuwe woonvormen, technieken en methoden voor ‘slim’ wonen.
Verschillende kennisdomeinen bij elkaar resulteren in een raamwerk van nieuwe geïntegreerde ruimtelijke concepten en toepassingen voor een woonomgeving die de gezondheid beschermt en bevordert.
Het onderzoek binnen DEEL richt zich op drie pijlers die het hedendaags leven beïnvloeden:
- Sociaal wonen.
- Wonen met technologie.
- Wonen is meer dan een huis.
Sociaal wonen
Binnen het thema ‘sociaal wonen’ onderzoeken wij hoe architectuur voor het bevorderen van sociale structuur ingezet kan worden. Dit vertaalt zich naar onderwerpen zoals (opkomende) woonvormen, het belang van ontmoeten en sociale voorzieningen en de rol die de gebouwde omgeving hierin kan spelen. Het herkennen en benutten van (latente) sociale krachten vormt het uitgangspunt bij deze projecten. De participatieve aanpak bij het ontwerp- en realisatieproces, is kenmerkend voor deze living labs.
Om tegemoet te komen aan de maatschappelijke opgave van het langer zelfstandig wonen, onderzoekt woningcorporatie Talis bijvoorbeeld de rol van ontmoetingsruimtes bij het verhogen van de (kans op) sociale betrokkenheid in de wijk en woningcorporatie Woonzorg Nederland bestudeert de kracht van gemeenschappelijk wonen. Hierbij wordt verondersteld dat gemeenschappelijk wonen, door haar sterke sociale component, de sociale cohesie binnen deze woonvorm kan bevorderen. Hierdoor wordt zelfstandig thuis wonen beter ondersteund. Gemeenschappelijk wonen blijkt vele varianten te kennen, die zijn gebaseerd op verschillen in sociale organisatie en ruimtelijk ontwerp.
Wonen met technologie
Integratie van technologie en het begrijpen van zijn impact op het dagelijks leven en zorgproces, zijn onontbeerlijk voor innovatie op het gebied van wonen en zorg. Innovaties zoals sensortechnologie en kunstmatige intelligentie (AI) worden steeds meer ingezet om gepersonaliseerde zorg en diensten te leveren. Om mensen veilig en prettig te laten wonen, dienen de sociale aspecten en menselijke maat in het ontwerp en de realisatie van een slimme woonomgeving meegenomen te worden. De technologische steun moet in hoge mate gepersonaliseerd zijn, gezien het verschil in behoeften en capaciteiten van gebruikers.
Een van de projecten binnen dit thema is ‘The Art of Connection’. AI-kunstwerken zijn rijk aan interactie en lijken sociaal contact te bevorderen. Onderzoeksproject ‘The Art of Connection' heeft als doel het ontwikkelen van interactieve kunst in de openbare ruimte die bijdraagt aan het bevorderen van sociale interactie tussen bewoners, waaronder kwetsbare senioren in de wijk Coehoorn in Arnhem. Hiermee draagt het project bij aan extramuralisatie van zorg voor kwetsbare senioren door het versterken van hun informele, lokale (zorg)netwerken. De openbare ruimte grenzend aan het project Cohousing Arnhem, gericht op meergeneratiewoningen in Coehoorn, dient als living lab.
Wonen meer dan een huis
Binnen het onderzoeksthema ‘wonen is meer dan een huis’ staat de vraag centraal hoe de buitenruimte en de buurt waarin mensen wonen, kunnen bijdragen aan een hogere kwaliteit van leven. Het doel is een ‘slimme inclusieve wijk’ te ontwikkelen die zijn bewoner ‘kent’, met hem meevoelt en waar mogelijk ook voor hem/haar ‘zorgt’.
Zo doen we onderzoek naar slimme meetapparatuur, ingebed in vloeren en straten, die de technische infrastructuur kunnen vormen voor veiligheidsmonitoring of het stimuleren van sociaal contact. Een voorbeeld hiervan is een ‘digitaal hek’: een monitorings- en begeleidingssysteem waarmee mensen met dementie deel kunnen blijven uitmaken van de samenleving en niet opgesloten worden in een (verpleeg)huis. Met behulp van AI en sensortechnologie (bijvoorbeeld geluidssignalen of pijlen op straat) worden mensen begeleid door het dagelijks leven.
In Aalst-Waalre hebben woningcorporatie Wooninc. en zorginstelling Oktober, gemeente en TU Eindhoven de handen ineengeslagen om een SLIMme wijk te ontwikkelen: Sociaal gezond, Leefbaar, Innovatief en Mensgericht. Dit living lab beoogt om spontane en georganiseerde ontmoetingen te bevorderen, langer thuis blijven wonen te ondersteunen en mensen met vergevorderde dementie veilig gebruik te laten maken van de wijk. Bewoners doen en denken op verschillende manieren mee. Hun ideeën worden geïmplementeerd in het ontwerp van de SLIMme wijk en getest.
Bewonersbelang
Dat we als woningcorporaties, bewonersinitiatieven, zorg- en welzijnsinstellingen en kennisinstellingen samen willen en moeten werken, is evident. Alleen met elkaars kennis en ervaring kunnen we komen tot een empathische woonomgeving. Maar het is niet een vanzelfsprekende zaak. Het toepassen van technologie in de woonomgeving of het ontwikkelen van innovatieve woonzorgformules vraagt om extra goede samenwerkingen en soms een andere manier van denken en doen.
Zorg, wonen en technologie spreken niet altijd elkaars taal en organisaties hebben soms langer de tijd nodig om naar elkaar toe te groeien. Wanneer je meerdere partijen en belangen betrekt, is ook flexibiliteit in de aanpak en maatregelen heel belangrijk. Iedere plek en locatie vraagt weer om andere voorwaarden om tot een goede oplossing te komen. Wat ons binnen DEEL Academy bijeenbrengt, zijn de gedeelde idealen. Dáár vinden we elkaar: het belang van directe participatie van de eindgebruiker, de menselijke maat houden, de sociaal-technische mogelijkheden zien en inzetten én van elkaar blijven leren.
Toekomst
Nu vijf jaar na de start van de eerste projecten het fundament van DEEL staat, begint een nieuwe fase. De komende jaren wordt het samenwerkingsverband verder bekrachtigd en verduurzaamd met een ‘learning and co-creation community’ waarin allerlei kruisbestuivingen plaatsvinden en kennis en ervaring snel uitgewisseld worden. Het werkveld, bewoners en kennisinstellingen trekken nog meer samen op bij het ontwikkelen van slimme woon-leef-zorgomgevingen.
DEEL zal de langetermijneffecten onderzoeken van de slimme woonomgevingen die ontwikkeld zijn, gebruik maken van elkaars bronnen en haar kennis nog meer nationaal en internationaal delen. Zodat de veiligheid, gezondheid, zelf- en samenredzaamheid in de woonomgeving toeneemt, en inachtneming van menselijke capaciteiten en technologische mogelijkheden vanzelfsprekend wordt als het over ‘het nieuwe wonen’ gaat.
