Hoger kennisniveau over ICT nodig om ggz-instellingen toekomstbestendig te houden

Om de ggz toekomstbestendig te houden en doeltreffende digitale zorg te implementeren, is het belangrijk dat de instellingen hun kennisniveau over ICT up to date houden. De onlangs gepubliceerde digitaliseringsvisie van de Nederlandse ggz: De geestelijke gezondheidszorg als digitaal ecosysteem, helpt daarbij.

De Nederlandse ggz zet zich als netwerkorganisatie voor de ggz-sector in voor een mentaal veerkrachtige, inclusieve en veilige samenleving. Digitalisering van de sector is een belangrijke voorwaarde in dit streven. Daarom publiceerde de vereniging onlangs deze nieuwe digitaliseringsvisie (zie kader ‘Totstandkoming nieuwe digitaliseringsvisie’).

“Geestelijke gezondheidszorg verschuift richting preventie en positieve gezondheid”, licht Arthur Notermans, voorzitter van het Regieteam Informatiebeleid van de Nederlandse ggz, toe. “Ons digitale zorgaanbod moet hierop aansluiten. Digitalisering is noodzakelijk om onze instellingen toekomstbestendig te houden. We hebben hierin nog wel wat te leren.”

De nieuwe digitaliseringsvisie is bedoeld om ggz-aanbieders in Nederland handvatten te bieden bij het vaststellen van hun informatiekoers voor de komende jaren. Het document beschrijft waar de sector op digitaal vlak naartoe wil en stippelt grofweg de route uit die instellingen kunnen volgen, samen met hun partners en cliënten. De nieuwe visie is gelardeerd met cases die passen bij de trends en ontwikkelingen in de sector. 

Digitale visie
In de nieuwe visie staat de ontwikkeling van de digitalisering van de sector op verschillende schaalniveaus beschreven. Er spelen verschillende marktontwikkelingen in de sector en in de maatschappij die de noodzaak van het thema digitalisering onderschrijven. De sector kampt met personeelstekorten en tegelijkertijd neemt de vraag naar zorg toe. Verder ligt de nadruk in het zorgaanbod van nu en in de toekomst op het stimuleren van positieve gezondheid. 

Digitale ondersteuning speelt hierin een belangrijke rol. “E-health gaat meer ingezet worden voor zelfzorg in preventie en in hybride behandeling van lichte problematiek”, verduidelijkt Notermans. “Hiermee beogen we een deel van het personeel vrij te spelen voor de zorg aan patiënten met ernstige problematiek. Voor preventie kan gedacht worden aan een interactief aanbod op regionaal georiënteerde platforms die burgers ondersteunen bij positieve gezondheid.”

Centrale rol CMIO
Voor individuele ggz-instellingen gaat er de komende jaren veel veranderen, zo is de verwachting. Zo zal het kennisniveau over ICT in verschillende instellingen versterkt moeten worden om de ontwikkelingen bij te houden en doeltreffende digitale zorg te implementeren voor cliënten. Verder zal de trend naar eenheid van informatie verder doorzetten, waardoor interoperabiliteit en zodoende samenwerking in de sector wordt bespoedigd. Ook wordt veel verwacht van de rol van Chief Medical Information Officer (CMIO). “De CMIO kan de digitale koers voor zijn of haar instelling uitstippelen en de digivaardigheid van zorgprofessionals en bestuurders op hun niveau versterken”, aldus Notermans. 

Verder is het de verwachting dat gegevensuitwisseling richting patiënten en met andere zorgaanbieders verder wordt doorontwikkeld. Notermans zegt hierover: “Nieuwe gegevensdiensten en berichtuitwisselingen hebben een positief effect op de kwaliteit van zorg en verminderen de administratieve lasten. Hiervoor is het cruciaal dat eenduidige zorginformatiebouwstenen worden gebruikt. De voor de uitwisseling benodigde standaarden worden landelijk ontwikkeld en met de regionale samenwerkingsorganisaties geïmplementeerd.”

Notermans verwacht ook dat ggz-instellingen meer met elkaar gaan samenwerken en samen ICT-en e-health leveranciers uitdagen om nieuwe digitale technologieën voor de ggz te ontwikkelen. “Door samen te werken, verdeel je de lasten en versnel je het tempo van de digitale transitie.” Ook is samenwerking tussen instellingen belangrijk om te kunnen leren van elkaars data. “Met ketenpartners wordt gekeken naar wat geleerd kan worden van gemeenschappelijke data om zo meer inzicht te krijgen in de maatschappelijke vraagstukken die een relatie kunnen hebben met ggz-problematiek”, besluit Notermans. 

De toekomst van de Chief Medical Information Officer (CMIO)
Tjeerd van Rees Vellinga is psychiater bij GGZ Noord-Holland Noord. Én Chief Medical Information Officer (CMIO) om de digitalisering in zijn instelling te bespoedigen. Hij was ooit de enige CMIO in de ggz, momenteel zijn het er een handvol. Om digitale zorg écht in de volgende versnelling te brengen, zullen dat er veel meer moeten worden. “Het succes hangt af van de positie die een CMIO heeft binnen een instelling. Het is niet een aandachtsfunctionaris, voor een paar uurtjes in de week. De CMIO moet echt de digitale strategie van een organisatie mede kunnen bepalen.”

Voor Van Rees Vellinga is zijn dubbelrol vrij logisch te verklaren: al vanaf jongs af aan is hij geïnteresseerd in ICT en geniet hij van de user experience die grote technologiebedrijven als Apple de samenleving bieden. 

Tegelijkertijd, en voor een groot deel ook daardoor, verbaast hij zich over hoe de ggz achterloopt op digitaal gebied. “De ICT-ondersteuning in de ggz laat zich het best vergelijken met een online boekhoudprogramma waar een Word-document aan is vastgeplakt. Prima om een factuur mee te maken, maar niet bepaald klantvriendelijk.”

Transitie op gang
Toch is de psychiater allerminst pessimistisch, want hij ziet langzaam een transitie op gang komen. “We zijn onderweg. Belangrijk in deze transitie is dat we in gedachten houden wat het doel is van ICT in de ggz. Om de cliënt verder te helpen in zijn zorgtraject, wat moet ICT dan doen?” 

Volgens de psychiater en CMIO van GGZ Noord-Holland Noord moet ICT vooral volgend worden aan het zorgproces en losgekoppeld worden van allerlei registratie-werkzaamheden. “Het uitgangspunt moet zijn dat ICT als zodanig helemaal niet meer voelbaar is. Het is er, het helpt je als cliënt, maar je merkt er niets van. ICT moet tien keer zo veel doen, maar totaal onzichtbaar zijn.”

CMIO slaat brug 
Dit uitgangspunt is geen rocket science, realiseert Van Rees Vellinga zich, maar de implementatie is wél ingewikkeld. De CMIO kan de brug slaan tussen cliënt en ICT. Het is een relatief nieuwe rol in de ggz in Nederland, een jaar of vier, weet van de psychiater uit ervaring: hij was per slot van rekening de eerste. In de VS circuleerde de term CMIO overigens al in de jaren negentig. 

Wat Tjeerd Van Rees Vellinga betreft is de CMIO vooral een strategische functie. “Het is iemand die nadenkt over de digitale koers van een organisatie, en een visie heeft op ICT en zorg, niet per se iemand die nieuwe digitale tools toepast.” Dat is een fundamenteel verschil, benadrukt de psychiater, al begrijpt hij de reflex van beginnende CMIO’s die zich op tastbare apps richten. 

Cruciaal voor succes
Hoe de CMIO in de organisatie gepositioneerd en gesteund wordt, is cruciaal voor het succes van de functie én van de digitalisering van ggz-instellingen. “Je moet het mandaat krijgen om ICT in je organisatie levend te krijgen en te houden. Je moet een gelijkwaardige gesprekspartner zijn van andere beslissers in de organisatie, en niet overruled worden door de ICT’er, bijvoorbeeld.” 

Een andere voorwaarde is dat een CMIO continu het contact van cliënt en behandelaar als uitgangspunt heeft: wat hebben zij nodig? “Soms wordt software ontwikkeld met mogelijkheden die voor een cliënt of behandelaar helemaal niet relevant zijn in de praktijk. Daar denkt een ontwikkelaar niet aan, maar wij wel.”

Meer CMIO’s gewenst
Voor de verdere ontwikkeling van de digitalisering van de ggz verwacht Van Rees Vellinga dat in de toekomst steeds meer CMIO’s worden aangesteld. En dat de invloed van deze functie binnen een instelling groter wordt. “Al zou het het mooiste zijn als deze rol overbodig wordt, omdat ICT in het bestuur is belegd. Je eigen functie overbodig maken, dat vind ik altijd wel een nobel streven. Al is voor digitale zorg altijd wel voeling met de cliënt nodig”, voegt hij toe.

Momenteel omvat zijn CMIO-WhatsApp-groep voor de ggz nog net geen handvol functiegenoten. “Werk te verzetten dus”, concludeert hij. Zijn doel voor dit jaar is om het aantal CMIO’s in de ggz te verdubbelen, een verdubbeling het jaar erna zou een mooie volgende doelstelling zijn.