Het huidige Nederlandse zorgstelsel staat onder druk. De groeiende zorgvraag wordt als onhoudbaar beschouwd, mede door de snel stijgende zorgkosten. Vergrijzing, een toename in het aantal chronisch zieken en de gevolgen van 'welvaartsziekten' zoals overgewicht, dragen verder bij aan deze stijgende kosten. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR, 2021) stelt dat simpelweg méér middelen inzetten onrealistisch is, gezien de impact die dit zal hebben op de inzet van arbeidskrachten elders. We zullen echt op een andere manier moeten gaan werken.
Tegenover de hooggespannen verwachtingen die stellen dat zorgtechnologie een oplossing kan bieden voor de houdbaarheid van de zorg, staan onderzoeken die aantonen dat het toevoegen van technologie aan bestaande zorgprocessen de zorguitgaven juist doen toenemen (Change, 2008; Smith et al., 2000). Een belangrijke rol in het beheersen van de zorg wordt daarom toebedeeld aan een samenspel van sociale- en technologische innovaties.
Om een verdere crisis af te wenden, benadrukken overheid en zorginstanties dat het essentieel is om nu keuzes te maken en de zorg op een andere manier te organiseren. De kernvragen die opkomen zijn: hoe kunnen we anders werken in de zorg organiseren en hoe toetsen we of de juiste koers is ingeslagen?
Anders Werken in de Zorg
Om meer grip te krijgen op innovaties is in 2018 op initiatief van zorgaanbieder tanteLouise de coalitie Anders Werken in de Zorg (AWIZ) opgericht. AWIZ heeft als missie om innovaties in de (ouderen)zorg te versnellen en samenwerking tussen zorgorganisaties binnen een regio en over regio’s heen te stimuleren. Bij de introductie van een innovatie wordt zowel naar de product- als naar de procesinnovatie gekeken om de opschaling te laten slagen. Op deze manier komen de samenwerkende organisaties sneller tot een succesvolle opschaling van innovaties en een efficiëntere uitwisseling van kennis.
Inmiddels hebben al ruim 12 regio’s zich aangesloten bij Anders Werken in de Zorg (zie ook pg 12-16). Er is een stichting opgericht, om zo landelijk af te stemmen, kennis te delen en overstijgend onderzoek te doen. De verwachting is dat in 2024 ook verschillende zorgorganisaties uit de regio’s Nijmegen en Midden-Gelderland aansluiten bij deze coalitie. Om kennisuitwisseling binnen en tussen regio’s te vergemakkelijken, is in 2023 bovendien gestart met het opzetten van een online community.
Implementatie via honingraatmodel
Om zorgtechnologieën integraal onderdeel te maken van de werkprocessen bij de aangesloten zorgorganisaties, wordt bij de implementatie van iedere technologie gewerkt aan de hand van het honingraatmodel1. Dit model biedt houvast tijdens de implementatie van een specifieke technologie binnen een organisatie. Zo werkt een organisatie aan zijn ‘Innovation Readiness Level’. Het model bevat vijf fasen voor de implementatie en opschaling van technologie in de zorgpraktijk. Deze fasen kunnen iteratief worden doorlopen. Voor iedere fase zijn bijbehorende activiteiten omschreven (zie figuur 1 en Suijkerbuijk et al., 2021). Voorbeelden van innovaties waarbij de coalitie samenwerkt aan implementatie zijn onder andere de Momo BedSense2 en Leefstijlmonitoring3.
De Hogeschool Arnhem - Nijmegen (HAN) heeft verder in co-creatie met zorgorganisaties de implementatiescan4 ontwikkeld. Deze scan helpt zorg- organisaties om al in de experimenteerfase van een innovatietraject na te denken wat de organisatie nodig heeft voor een succesvolle inbedding van de technologie. Door alle relevante aspecten in kaart te brengen, worden de aandachtspunten helder.
Waardebepalend onderzoek
Zorgorganisaties en kennisinstellingen weten elkaar steeds vaker te vinden als het gaat om implementatie en opschaling van technologie, maar zij hebben nog onvoldoende inzicht in de toegevoegde waarde die deze technologie biedt.
Veel onderzoeken naar technologie in de gezond- heidszorg zijn erop gericht effecten te meten van individuele technieken als vervanging of optimalisatie van bestaande processen. Hoewel dergelijke studies wel degelijk van belang zijn om effecten van bepaalde technologieën aan te tonen, geven deze studies nog onvoldoende inzicht in de efficiëntie van veranderende werkwijzen of aangepaste bekostigingssystemen.
Hybride zorg
Zoals eerder gesteld wordt de slagingskans van een implementatietraject hoger, wanneer bij een innovatie zowel naar de product- als naar de procesinnovatie gekeken wordt. Hybride zorg is immers wezenlijk anders dan het eenvoudigweg vervangen van fysieke zorg door een digitale variant. Bij een dergelijke procesinnovatie is het van belang dat ook de onderzoeksstrategie het karakter van een procesevaluatie krijgt.
Een consortium van onderzoekspartijen, waaronder Vilans, NELL, AWIZ, hogescholen verenigd in het lectorenplatform PIT5, RIVM, en DigiZo.nu6 werkt momenteel aan de oprichting van een landelijk consortium op waardebepaling. Door een gezamenlijke werkwijze voor het verzamelen én delen van data over de waarde van zorgtechnologie ontstaat uniformiteit. Zo kunnen ook zorgorganisaties die niet betrokken waren bij het onderzoek gebruik maken van de uitkomsten om de technologie in hun eigen organisaties (versneld) te implementeren en op te schalen. De resultaten van de onderzoeken worden onder andere gedeeld op de Kennisbank Digitale Zorg van Vilans en via DigiZo.
Waardebepaling bedsensor
Een voorbeeld van een waardebepaling is onderzoek naar bedsensoren, zoals binnen Anders Werken in de Zorg. Een bedsensor is een bedplaat die op borsthoogte onder het matras wordt geplaatst. In de bedsensor zitten verschillende sensoren die druk, drukverdeling en trillingen kunnen meten en via een lerend systeem kijken naar beweging en drukverdeling. Zo krijgen zorgverleners informatie of een cliënt in bed ligt, op de bedrand zit, uit bed is, onrustig is en bij wie een wisselligging moet worden uitgevoerd is. Dit is af te lezen met een app en zorgt ervoor dat er minder onnodige controles zijn en minder valse alarmen.
Onderzoek naar de bedsensor van Momo Bedsense laat een positief resultaat zien in kosten- en tijdbesparing wanneer deze is geïntegreerd in de zorgprocessen bij verpleeghuizen en ziekenhuizen. De kosten worden vooral in de initiële fase van de inzet gemaakt, denk aan de aanschaf, trainingen, herinrichten van het zorgproces en aanpassingen in de IT-infrastructuur. Deze kosten zullen afnemen naarmate de bedsensor langer in gebruik is.
Kijkend naar de baten, levert de inzet van de bedsensor voor de cliënt een betere nachtrust en persoonlijkere zorg op. Medewerkers ervaren meer rust tijdens de dienst en behandelaren kunnen gerichter interventies inzetten en monitoren. Belangrijke tijdswinst kan geboekt worden doordat er minder controlerondes hoeven worden gelopen gedurende de nacht en ochtend en er minder valse alarmen afgaan. Ook zouden zo valincidenten voorkomen kunnen worden, doordat men op de juiste tijd bij de client is.
De inzet kan bovendien leiden tot voorkoming van decubitus, wat zachte baten oplevert én geld en tijd kan besparen. Deze resultaten verschillen uiteraard per organisatie en afdeling. Een groot voordeel van een dergelijke aanpak, is dat bewezen effectieve innovaties op deze manier sneller structureel bekostigd kunnen worden. Recent is met behulp van deze aanpak de eerste collectieve inkoopovereenkomst gesloten met de Momo Bedsense voor AWIZ-deelnemers. Een volgende stap is om toe te werken naar gestandaardiseerde samenwerkingsovereenkomsten voor publiek-private samenwerkingen.
Themalijn ‘Digitale Zorg’
Deze publicatie is een uitwerking van de themalijn ‘Digitale Zorg’, onderdeel van de strategische samenwerking tussen Vilans en het Kenniscentrum Duurzame Zorg van de Hogeschool Arnhem – Nijmegen. Deze samenwerking draagt in belangrijke mate bij aan een brugfunctie tussen onderwijs, wetenschap en praktijk. Vilans verbindt haar breed vertakte netwerk van de langdurende zorg zo aan het praktijkgerichte onderzoek van het kenniscentrum duurzame zorg. De structurele verbinding met relevante praktijknetwerken van zorgorganisaties biedt een mogelijkheid om de kennisverbetering te stimuleren en implementatie te ondersteunen.
