Dagelijks spannen duizenden zorgverleners zich in om de kwaliteit van leven van mensen met een ernstige meervoudige beperking (EMB) te optimaliseren. Mensen met EMB hebben een ontwikkelingsleeftijd van twee jaar of minder. Communicatie – vooral via lichaamstaal - kan heel ingewikkeld zijn en maakt het begrijpen van behoeften tot een uitdaging. Zorgverleners zien dat zorgtechnologie mensen met EMB kan helpen bij communicatie, plezier maken of het bieden van structuur, maar worstelen met de inzet hiervan. Hierdoor belandt veel zorgtechnologie ongebruikt in een kast. Bovendien worden mensen met EMB en hun zorgverleners überhaupt vaak over het hoofd gezien bij zorginnovatie en/of de inzet van technologie. Wij, onderzoekers van het lectoraat Technologie voor Gezondheid van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN), wilden dit doorbreken. We voerden een onderzoek uit waarin we mét eindgebruikers voor dit doel een methode ontwikkelden.
De overheid stimuleert het gebruik van zorgtechnologie, maar zonder de juiste handvatten worstelen professionals in de gehandicaptenzorg met de inzet ervan. Er zijn geen kant en klare technologische oplossingen voor mensen met EMB. De doelgroep is zo gevarieerd, dat zorgtechnologie nooit voor iedereen passend is. Zorgverleners worden hierdoor uitgedaagd om zelf creatief met technologie om te gaan, maar beschikken vaak niet over geschikte tools.
Ook lukt het vaak niet om ervaringskennis van het informele netwerk (veelal verwanten) te betrekken. Kennis over de behoeften en mogelijkheden cruciaal is voor de inzet van zorgtechnogie voor mensen met EMB. Verwanten kunnen een stem geven aan clienten, die zelf niet via taal kunnen communiceren, maar dit gebeurt nauwelijks. Terwijl samenwerking met verwanten de afgelopen jaren alleen maar urgenter geworden is door de uitdagingen op de arbeidsmarkt. Alleen al in de gehandicaptenzorg is een tekort van bijna 7.000 arbeidsplaatsen1.
Doel onderzoek
Met ons onderzoek wilden we de beperkte inzet van zorgtechnologie en samenwerking doorbreken. Twee jaar lang werkten we met 27 deelnemers op 7 woningen samen. Na een interne en externe contextanalyse doorliepen we per driehoek van client, zorgverlener en verwant een iteratief proces om zorgtechnologie te optimaliseren. Alle tips, trucs en geleerde lessen verwerkten we in een overzicht.
Het resultaat is de methode Helpende Hand. Die moet zorgverleners helpen optimaal samen te werken met verwanten en samen zorgtechnogie betekenisvol in te zetten.
De methode bestaat uit vijf concrete stappen (zie ook afbeelding hieronder):
- Persoon in beeld
- Doel bepalen
- Een plan maken
- Afstemmen
- Blik vooruit.
Hoe werkt Helpende Hand?
Helpende Hand is een korte, krachtige en praktische methode die zorgverleners en verwanten helpt om technologie betekenisvol in te zetten. Zo worden zij aan de hand van vragen uitgedaagd om zelf creatieve oplossingen te verzinnen.
In stap 1 wordt de persoon met EMB zo precies mogelijk beschreven, inclusief zijn of haar netwerk, interesses en behoeften. Daarna wordt in stap 2 op basis van vragen en schema’s het doel bepaald. Bij stap drie wordt een zo concreet mogelijk plan opgesteld inclusief de taakverdeling en uitvoering. Tot slot vindt verdere afstemming van het product plaats in stap 4, en wordt gevalueerd en vooruit gekeken in stap 5.
De methode biedt voortdurend aandacht voor reflectie. Een voorbeeld: een bekend product is de Cradle (zie foto links en hieronder). Deze zorgtechnologie maakt interactie tussen mensen mogelijk. Als twee mensen elkaar én de cradle aanraken, ontstaat een circuit. De manier van aanraken wordt door de Cradle herkend en deze speelt geluiden of muziek af.
Voor sommige mensen met EMB en hun verwanten betekent dit een nieuwe, prettige manier van communiceren. Een van de clienten werd zo enthousiast dat hij wild met zijn armen ging zwaaien waardoor het product telkens op de grond viel. Voordat Helpende Hand beschikbaar kwam, was het product waarschijnlijk in de kast beland. Met de fysiotherapeut samen maakt de driehoek nu een veilige constructie waardoor het product beschermd is en de technologie toch gebruikt kan worden (foto 2).
Co-design benadering
Iedere stap is ontwikkeld met begeleiders, verwanten, cliënten, innovatiemedewerkers, fabrikanten en belangenorganisaties. Zo sluit de methode goed aan bij de praktijk, met meer kans op succes2. Het hanteren van deze principes tijdens de methodiekontwikkeling was wel een uitdaging. Om de stem van cliënten zo goed mogelijk te laten horen, werkten we met ‘proxies’ - zorgverleners en verwanten die via zichzelf een stem geven aan de cliënt. Dankzij de co-design aanpak konden de belanghebbenden complexe principes toegankelijk en begrijpelijk vertalen naar de praktijk. De methodiek is daarmee afgestemd op basis van daadwerkelijke behoeften.
Resultaten
De deelnemers aan het onderzoek zijn zeer te spreken over het eindresultaat. Volgens hen draagt Helpende Hand bij aan meer kwaliteit van leven van de persoon met EMB, meer werkplezier, een betere samenwerking en waardevolle inzichten voor bedrijven. Verschillende deelnemers noemen de methodiek ‘een uitvinding’. Dit wordt verder weerspiegeld in de talloze dankbetuigingen die we gedurende het project hebben ontvangen van ouders en zorgverleners: "Het is geweldig dat ook wij eens in de schijnwerpers staan".
De redenen dat mensen met EMB tot voor kort zeer beperkt betrokken werden bij onderzoek, zijn: complexe situaties, ingewikkelde werving en ethische kwesties. Met ons onderzoek tonen we dat het met een sterk consortium mogelijk is om deze doelgroep te helpen op het gebied van zorgtechnologie.
Zorgprofessionals kunnen met de Helpende Hand-methodiek de onmisbare kennis en ervaring van verwanten maximaal benutten. Daarnaast stimuleert de methode intensief contact tussen professional en verwant, zodat zij elkaar sneller en op een laagdrempeligere manier vinden. De methode helpt hen door het stellen van de juiste vragen en kan onder andere leiden tot beter inzicht in de behoeften van mensen met EMB.
Ons onderzoek laat ook zien dat professionals de huidige toepassing van zorgtechnologie als ‘extra’ last ervaren. Begrijpelijk, want nieuwe technologie kan behoorlijk ingewikkeld in het gebruik zijn. Ook zijn zorgverleners niet getraind in ontwerpprincipes en implementatie van innovaties. Helpende Hand is zeer laagdrempelig, vergt geen voorkennis en sluit aan bij de behoeften van zorgverleners. Dat maakt het tot handig hulpmiddel in plaats van een last. Volgens deelnemers vergroot Helpende Hand het werkplezier en kan het zelfs bijdragen aan het behoud van collega’s of het verminderen van ziekteverzuim. Dit willen wij in een vervolgstudie kwantificeren.
Tot slot heeft de Helpende Hand-methodiek voordelen voor alle betrokkenen in de vorm van een meer duurzamere inzet van zorgtechnologie. Bedrijven zien dat klanten tevreden zijn, terwijl zorginstellingen hun doelstellingen op het gebied van zorginnovatie kunnen halen. Ook stimuleert de methodiek contact tussen professionals, verwanten en het bedrijfsleven, wat voorheen nauwelijks lukte. Het bedrijfsleven geeft aan zo cruciale kennis te krijgen om hun producten beter af te stemmen op specifieke doelgroepen. Fabrikanten ontwikkelen een beter beeld over de zorg en de zorgpraktijk voelt zich gehoord en geholpen. Zo zijn en blijven producten meer praktijkgericht. Het project heeft daarmee nieuwe bruggen geslagen tussen zorgpraktijk en bedrijfsleven.
Toekomstige zorgverleners
Het werken met technologie in de zorg vraagt om nieuwe competenties, zoals: omgaan met technologie, creatief denken en multidisciplinair samenwerken. De Helpende Hand-methodiek helpt toekomstige collega’s deze vaardigheden te ontwikkelen en leert hen hoe technologie duurzaam kan worden ingezet. Binnen de HAN is het project verbonden aan iXperium Health, de plek voor toekomstgericht zorgonderwijs. De inzet van Helpende Hand leert studenten de juiste vragen te stellen en draagt bij aan de ontwikkeling van beroepscompetenties voor de zorg van morgen. Via ons netwerk delen we de methode met andere hogescholen. Ook geven wij op verzoek gastcolleges over dit thema en onze aanpak.
Hoe nu verder?
Op dit moment wordt de methodiek geïmplementeerd bij drie zorgorganisaties (Philadelphia, s’ Heeren Loo en Aveleijn). Gezien de interesse en het enthousiasme dat we in de praktijk zien, willen we de methode aanbieden aan andere zorgorganisaties die baat kunnen hebben bij Helpende Hand. De methode is digitaal en fysiek beschikbaar3.
