Nog kan Vilans-onderzoeker Nils van de Reijt zich erover verbazen. “Een behandelaar in het verpleeghuis voerde dezelfde rapportage in verschillende systemen in en dat kostte haar veel tijd”, vertelt hij. “Pas toen wij onze verwondering daarover uitspraken, gaf ze toe dat dat wel wat efficiënter kon. Ze had er niet bij stil gestaan, het was voor haar de normale gang van zaken en zij ervaarde dat niet als een probleem.”
Het is één van de blinde vlekken die Van de Reijt met collega’s in kaart bracht in verpleeghuizen en thuiszorg. Écht duurzaam innoveren in de ouderenzorg met de inzet van zorgtechnologie lukt alleen wanneer een oplossing voldoende aansluit bij een vraag, wens of behoefte van de eindgebruiker. Maar wat is nu die wens of behoefte van de zorgprofessionals? Zijn er ook wensen en behoeften waarvan zij zich misschien minder bewust zijn? Met welke innovaties en technologische hulpmiddelen wordt hun werk nu écht gemakkelijker?
Om antwoord te krijgen op die vraag, dompelden de Vilans-onderzoekers zich onder in verpleeghuizen, liepen mee met de wijkverpleging, observeerden wat er gebeurde en deelden hun inzichten en ervaringen in verhalen. Mooier nog, dit zogenaamde etnografisch onderzoek leidde ook tot eenvoudige hulpmiddelen waarmee zorgorganisaties gemakkelijker hun behoeften aan technologische oplossingen in kaart kunnen brengen.
Van de Reijt: “We hebben geprobeerd om inzicht te krijgen in wensen en behoeften van zorgtechnologie die meer ‘latent’ zijn: als het ware de blinde vlekken van organisaties en medewerkers. Soms zijn bepaalde uitdagingen en problemen namelijk zo ‘normaal’ dat zorgprofessionals ze niet meer als problemen ervaren. We hebben gezien dat dingen nog beter, efficiënter, makkelijker en leuker kunnen in de verpleeghuis- en thuiszorg, al dan niet met behulp van innovatieve zorgtechnologieën.”
Gemakkelijker, leuker
Dat het werk gemakkelijker en leuker wordt: wat de onderzoekers betreft, mag daar wel meer de nadruk op worden gelegd. Van de Reijt hierover: “Onze belangrijkste observatie is dat in de wensen en behoeften van de zorgprofessional vaak iets anders centraal staat dan het besparen van tijd, waar het toch meestal over gaat als we het over zorgtechnologie hebben.”
Technologische oplossingen moeten bijvoorbeeld zorgen voor verlichting van de fysieke belasting van het werk in de ouderenzorg, of voor het vergemakkelijken van communicatie. “Hoewel dit soort wensen en behoeften natuurlijk indirect te relateren zijn aan arbeidsbesparing, mag wat ons betreft het totale verhaal rond de inzet van zorgtechnologie veel meer centraal staan”, vervolgt Van de Reijt. “Niet omdat tijd besparen niet nodig is, maar omdat we juist behoefte hebben aan oplossingen die het werken en leven van zorgprofessionals simpelweg lichter, makkelijker of prettiger maken.”
Ander perspectief
De onderzoekers werkten een aantal praktijkvoorbeelden uit die een ander perspectief bieden op de inzet van zorgtechnologie. Een perspectief waarin niet de wens en behoefte om tijd te besparen centraal staat, maar waarin de focus ligt op de meer latente wensen en behoeften van zorgprofessionals. Wensen en behoeften die wel van belang zijn maar minder aandacht krijgen bij de ontwikkeling en inzet van zorgtechnologie in de ouderenzorg. Zoals: de communicatie vergemakkelijken, de logistiek slimmer inrichten en in beeld brengen of technologie kan helpen de fysieke belasting te verminderen. “Met het delen van deze verhalen hopen we beslissers en innovatoren in de ouderenzorg te inspireren, zodat zij verder kijken dan enkel tijdsbesparing als argument om technologie in te zetten’” benadrukt Van de Reijt tot slot.
Praktijkvoorbeeld: 10.000 stappen voor de sleutel van de voorraadkast
De medicijncups zijn op in de voorraadkast van een verpleegafdeling op de vierde etage. In de kelder bevindt zich een voorraadruimte die alleen met een sleutel te openen is. Er is maar één sleutel beschikbaar en die ligt volgens de receptioniste op de tweede etage. Na lang zoeken en een flink aantal trappen op- en afgelopen te zijn, vindt de verpleegkundige de sleutel en haalt nieuwe medicijncups in het magazijn. Daarvoor moet ze wel eerst ook nog een paraaf zetten, met datum en het aantal stuks dat zij heeft meegenomen, in de map met formulieren die in de centrale voorraadruimte ligt.
Na ongeveer een kwartier is de verpleegkundige terug op de afdeling en kan zij verder met haar medicatieronde. Inmiddels geeft haar stappenteller aan dat ze haar dagelijkse doel van 10.000 stappen heeft gehaald. Het is half 12 in de ochtend. Toen we haar vroegen of zij de tijd en energie die zij aan dit soort loop-, zoek-, breng- en haalwerk niet liever ergens anders aan besteedde, antwoorde zij laconiek: “Jazeker, maar het is nu eenmaal zo en dat heeft iedereen volgens mij wel geaccepteerd hier.”
Etnografisch onderzoek
Etnografisch onderzoek is een methode van kwalitatief onderzoek, waarbij de onderzoeker zich als het ware ‘onderdompelt’ in een gemeenschap of organisatie. Gedrag, gebeurtenissen en interacties kunnen zij op die manier van dichtbij observeren. De etnografische aanpak stelt de onderzoeker in de gelegenheid om als buitenstaander te kijken, te luisteren, vragen te stellen en op die manier wensen en behoeftes te herkennen waarvan medewerkers zich zelf niet bewust zijn. De meer latente wensen en behoeften dus.
Etnografisch onderzoek resulteert in verhalen, niet in cijfers, metingen of ingevulde vragenlijsten. Voor de weergave van onze bevindingen kiezen we daarom voor een narratieve aanpak: we delen onze inzichten aan de hand van verhalen die gebaseerd zijn op wat we hebben gezien, gehoord en ervaren tijdens de periode van ‘onderdompelen’ in de ouderenzorg.
Ontwikkelde hulpmiddelen naar aanleiding van dit onderzoek
Vragenlijst logistieke processen: er is een wereld, en veel tijd, te winnen, als logistieke processen in zorgorganisaties handiger worden ingericht. Deze vragenlijst helpt zorgorganisaties om in kaart te brengen hoe technologie daaraan kan bijdragen.
Procesboom fysieke belasting: werken in de ouderenzorg is ook fysiek belastend. Hoe kunnen zorgorganisaties technologie inzetten om dat te verminderen. Deze procesboom brengt in kaart in hoeverre zorgorganisaties hier aandacht voor hebben.
Vragenlijst communicatie: tijdens het zorgproces wordt er vaak heel veel gecommuniceerd. Kun je technologie inzetten om die communicatie te verbeteren. Deze vragenlijst brengt dat in beeld.
Tijdpad voor technologie: wie technologie in een zorgorganisatie wil invoeren, moet daarvoor de tijd nemen. Deze vragenlijst helpt zorgorganisaties een tijdpad daarvoor te maken.
Happertje: speelse manier om gedachten te laten gaan over de vraag of de inzet van zorgtechnologie wel of niet aansluit bij de wensen en behoeften van zorgprofessionals?
CV
Nils van der Reijt is Senior Adviseur Innoveren in de langdurige zorg bij Vilans. Hij deed samen met Lotte Cornelisse, Senior adviseur eHealth en Innovatie, etnografisch onderzoek naar de latente behoefte van zorgmedewerkers.
