Robotisering in de langdurige zorg kan dé oplossing zijn voor toekomstige uitdagingen op het vlak van personeels- problematiek en meer doelmatigheid of kwaliteit van zorg. Maar hoe zorg je voor een ethisch verantwoorde inzet ervan? Het betreft namelijk een doorlopend experiment en raakt volop aan gedeelde waarden in de huidige zorg en maatschappij. In het kader van ethiek en robotisering, interviewde ik Maartje Schermer van het CEG (Centrum voor Ethiek en Gezondheid) over een recente analyse van deze ethische aspecten.
Het Centrum voor Ethiek en Gezondheid is een samenwerkingsverband tussen de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving en de Gezondheidsraad. Het CEG draagt volgens Schermer met een reeks signalementen bij aan beleid voor ethisch verantwoorde ontwikkeling van e-health. Het centrum signaleert over actuele en beleidsrelevante ethische vraagstukken over gezondheidszorg en biomedisch onderzoek. Verder informeert het ministers, parlement, beleidsmakers en andere betrokkenen over ontwikkelingen binnen de ethiek en gezondheid.
Om de signalerings-, kennis- en verwijsfuncties zo goed mogelijk te kunnen uitvoeren, onderhoudt het CEG een nationaal en internationaal netwerk. Het publiceert regelmatig signalementen en nodigt experts uit voor het schrijven van essays, recent bijvoorbeeld over ‘Ethiek in tijden van corona’2. Signalementen zijn minder breed van opzet dan adviezen zoals van de Gezondheidsraad en de RVS. De signalementen bieden een eerste analyse van relevante aspecten, argumenten en problemen.
Kortom het CEG signaleert ethische ontwikkelingen in de zorg. Het ziet haar rol als actief signaleren en het ophalen van ontwikkelingen uit de zorgsector en maatschappij.
Wat was concreet de aanleiding voor het signalement over robotisering?
Maartje Schermer: “VWS vroeg ons expliciet om de ethische aspecten in kaart te brengen rondom drie onderwerpen: app’s & wearables3, robotisering4 en sensoren5. VWS hecht veel belang aan e-health, waarin zij veel mogelijkheden zien voor de schaarste aan personeel en om zorgkwaliteit te verbeteren. Een eerdere nota rondom medische ethiek (2017/2018) geeft aan dat de ethische aspecten hierbij van groot belang zijn. VWS gebruikt dit signalement om hun beleidsagenda erop te baseren. Om te noteren wat er technisch allemaal mogelijk is, maar ook welke knelpunten en ontwikkelingen men ziet aankomen en hoe men daarop kan inspelen.”
Wat is het belang van een dergelijk signalement?
“Dit soort rapporten zijn nodig omdat veel technologische ontwikkelingen (ontwikkelaars en beleids- makers) vaak technology driven worden aangevlogen. Men is met name gericht op wat er kán in plaats van de vraag te stellen: hoe draagt dit bij aan goede zorg of wat hebben gebruikers en zorgverleners nodig? Dus het is goed om vanuit de vraag en behoefte te kijken naar de kansen voor verdere verbetering in de ontwikkeling van producten en de implementatie hiervan. Zie het als een blijvend experiment en blijf hiervan continu leren.”
“Het CEG reikt aandachtspunten en expliciete voorbeelden aan zodat diverse stakeholders, zoals beleidsmakers, ontwikkelaars en zorgorganisaties, handvatten krijgen om deze ontwikkelingen ethisch goed vorm te geven. Het is ook belangrijk om dit soort aspecten in opleidingen op te nemen. Het CEG doet dan ook een oproep aan opleidingen om dit te gebruiken, zodat de stakeholders hun kennis kunnen verrijken om vaardiger te worden in de ethische aspecten die van belang zijn bij dit soort innovaties.”
“Signalementen als deze kunnen tot slot bijdragen aan concretere vervolgstappen, nodig voor de ontwikkeling van innovaties zoals robotisering. Zo zien we dit soort onderwerpen terugkomen in de beleidsagenda van VWS met nadere invulling van acties, kan er meer investering in onderzoek worden gestoken. Ook valt te denken aan aanvullende maatregelen of facilitering vanuit VWS om dit soort innovaties mogelijk te maken. Denk aan bekostiging of wet- & regelgeving.”
