De oorlog in Oekraïne laat zien dat ook innovatie sterk wordt beïnvloed door de geopolitieke situatie. En dat heeft ingrijpende gevolgen voor de steeds meer datagestuurde gezondheidszorg, aangezien politieke en economische autonomie gelijk is aan technologische soevereiniteit in de 21e eeuw.
Maart 2020. Door de wereldwijde uitbraak van de coronaviruspandemie is de vraag naar medische apparatuur zoals gezichtsmaskers en ventilatoren toegenomen. Als gevolg hiervan ontstaan er tekorten en onderhandelen landen agressief over continuïteit en grotere voorraden. Medicijnentekorten zijn ook een probleem, aangezien lockdowns en de daaropvolgende verstoringen van de toeleveringsketen het onmogelijk maken om ze te importeren uit fabrieken in landen die onder lockdown staan.
Herfst 2020. De toename van de wereldwijde vraag naar halfgeleiders heeft geleid tot aanzienlijke tekorten. Die tekorten vormden al een probleem vóór 2020 vanwege het groeiende aantal elektronische componenten dat in auto's wordt gebruikt. Een gemiddelde moderne auto telt tenslotte zo'n 1400-1500, soms zelfs 3000 chips.
Halfgeleiderfabrieken moesten sluiten tijdens de pandemie, de economische spanningen tussen China en de VS, de sneeuwstorm van februari 2021 in Texas en Austin, resulterend in productievertragingen, en branden in Japanse fabrieken - al deze factoren leidden tot een aanzienlijk verminderde chipoutput. Evenzo werden ook auto- en medische apparatuurfabrieken gesloten. Het is nu duidelijk dat chips voor veel industrieën strategische activa zijn.
November 2020. De Europese Commissie heeft de 'Farmaceutische Strategie voor Europa' aangenomen, inclusief beleid voor de toeleveringsketen en productiediversificatie. Evenzo lanceerde de EC in juli 2021 The Alliance on Processors and Semiconductor Technologies. De European Chips Act die in februari 2022 door de EC is ingevoerd, heeft tot doel het Europese aandeel in de wereldwijde chipproductie tegen 2030 te verhogen tot 20 procent.
Stabiliteit boven prijzen
Strategische veranderingen in de medische en halfgeleiderindustrie betekenen een baanbrekende verschuiving in het beleid. Tot dusver was de belangrijkste prioriteit het verzekeren van lage prijzen door goedkope, uitbestede arbeid. Deze prioriteit wordt nu vervangen door een focus op veilige, consistente leveringen enerzijds en productieonafhankelijkheid anderzijds. De wereldmarkt functioneert prima binnen een stabiele economische en politieke context. Maar als het gaat om goederen en diensten die essentieel zijn voor de economie, komt veiligheid op de eerste plaats.
Toeleveringsketens kunnen door verschillende factoren worden verstoord: de politieke situatie, klimaatrampen, sociale onrust, epidemiologische dreigingen, oorlogen. Velen van hen hebben we de afgelopen twee jaar voor het eerst meegemaakt.
En sinds 24 februari, toen Rusland Oekraïne binnenviel, twijfelt niemand eraan dat de lang uitgestelde overgang van fossiele brandstoffen - cruciaal om milieuredenen en de noodzaak om een einde te maken aan de afhankelijkheid van externe leveranciers - moet worden versneld. Maar dit gaat niet alleen over risico's, maar ook over de jarenlang geaccepteerde Europese afhankelijkheid van Russisch gas of olie. Het gaat over het verkrijgen van zelfvoorziening in strategisch belangrijke sectoren.
Het is niet verwonderlijk dat veel landen en de hele EU hun standpunten nu ook in de gezondheidszorg herijken. Het veiligstellen van de voorraden medicijnen of halfgeleiders vormt de grootste uitdaging.
Nord Stream 2 voor data al in gebruik
De politiek is veel langzamer dan de technologie - beslissingen die worden genomen als gevolg van digitale trends werpen meestal pas na enkele jaren hun vruchten af. De EU bevindt zich vandaag in een dergelijke situatie. De Unie besefte laat dat een digitale, innovatieve economie de komende decennia een fundament van geopolitieke macht zou zijn.
Kunstmatige intelligentie is daar een voorbeeld van. Op AI gebaseerde oplossingen worden in snel tempo de drijvende kracht achter elke branche. In de gezondheidszorg moet AI ziekenhuizen helpen bij het automatiseren van patiëntenzorg, het vroegtijdig diagnosticeren van ziekten, het individualiseren van zorg, het ondersteunen van gezondheid en actief ouder worden, en het versnellen van onderzoek naar nieuwe medicijnen, vaccins en therapieën, inclusief digitale therapieën.
Leiders AI-revolutie
Er zijn momenteel twee leiders van de AI-revolutie: de VS en China. De totale particuliere Amerikaanse investering in AI in 2020 bedroeg 24 miljard USD (21,91 miljard EUR). Ter vergelijking: in China was het 10 miljard USD (9,13 mld EUR). Europa heeft zelf slechts 2 miljard USD (1,83 mld EUR) geïnvesteerd. De totale investeringen in andere landen bedroegen wereldwijd 6,6 miljard USD (6,03 mld EUR). Ongelijkmatige regionale investeringen in AI – en digitalisering in het algemeen – kunnen op de lange termijn tot verschillende problemen leiden.
Ten eerste is het gebrek aan toegang tot lokale gegevens essentieel voor bedrijven die AI in de gezondheidszorg ontwikkelen. Zo kan het ontwikkelen van op AI gebaseerde algoritmen door het toepassen van data van cohorten uit andere regio’s – die de lokale bevolking niet goed vertegenwoordigen – tot vertekening leiden.
Het probleem van gegevenstekorten in Europa voor onderzoeks- en beleidsontwikkelingsdoeleinden moet worden opgelost middels European Health Data Spaces, een prioritair project van de Europese Commissie. Dit is de eerste dergelijke beslissende stap in de hele EU, afgezien van de digitale eengemaakte markt, om innovatie in Europa te versnellen.
Eigen pad naar technologische soevereiniteit
Ten tweede, Europa wil noch de Amerikaanse, noch de Chinese kant op als het op technologie aankomt. In plaats daarvan probeert de EU haar pad te volgen op basis van Europese democratische waarden, ver weg van het Amerikaanse private model en de Chinese autoritaire benadering. En het betekent een sterke tendens naar "technologie gemaakt en opgeschaald in Europa door Europese bedrijven".
Ten derde is technologische soevereiniteit tegenwoordig gelijk aan politieke onafhankelijkheid. Tijdens de conferentie die in februari 2022 onder het Franse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie werd georganiseerd - 'Building Europe's Digital Sovereignty' -sprak de Franse minister van Economische Zaken en Klimaat, Bruno Le Maire, over het strategische karakter van innovatie.
"Vandaag de dag betekent soevereiniteit technologische soevereiniteit. Er is geen politieke soevereiniteit zonder technologische soevereiniteit", zei Le Maire. Hoewel een land bijvoorbeeld politiek soeverein kan zijn, kan het toch afhankelijk zijn van een andere mogendheid wanneer een 5G-netwerk – strategische infrastructuur – wordt geëxploiteerd door een buitenlandse mogendheid. "Als de autonome voertuigen worden bestuurd door software die jij niet bestuurt, ben je ook niet soeverein."
Geopolitieke aspect van innovatie
Dit is slechts het begin van een nieuw verhaal dat de afgelopen jaren steeds meer opvalt. De oorlog in Oekraïne werpt nieuw licht op het geopolitieke aspect van innovatie. Herinner je je bijvoorbeeld de controverse over de uitrol van 5G-netwerken in EU-landen door het Chinese Huawei? Er waren zorgen over de mogelijkheid om burgers te bespioneren door de Chinese overheid of het verlies van controle over de strategische infrastructuur voor de economie.
Zoals we kunnen zien, gaan technologieën ook over waarden - daarom heeft globalisering in de digitale wereld zijn beperkingen. Nu moet Europa zijn plaats vinden tussen protectionisme en het vrije verkeer van gegevens en technologie.
