Van lawaai naar muziek: hoe maken we de zorgtransitie succesvol?

De zorgsector is, net als veel andere sectoren, in transitie. De verandering richt zich op de verschuiving van zorg naar gezondheid, op samenwerking en innovatie. Hoewel elke transitie anders is, zijn er veel overeenkomsten waar de zorg van kan leren. NewForesight en Deloitte delen hun belangrijkste inzichten uit hun ervaring met complexe transities om de veranderingen in de zorgsector te versnellen en beter te organiseren. Want zonder een andere aanpak blijven we steken in pilots, projecten en goede bedoelingen.

Complexe transities zijn niet oplosbaar met traditionele benaderingen, stelt Edgar Schwandt, Senior Adviseur bij NewForesight. “Een vraagstuk is complex wanneer het inhoudelijk ingewikkeld is door uitdagingen met technologie, gedrag of regelgeving, én alleen kan worden opgelost door verschillende stakeholders met vaak uiteenlopende belangen.”

Vaak helpen de prikkels in het systeem niet mee aan de verandering. “Precies de complexe vraagstukken waar de zorg mee worstelt om de verschuiving van zorg naar gezondheid, betere samenwerking en innovatie succesvol te maken”, vult Freekje Huisman, Senior Manager Healthcare bij Deloitte, aan. Zij ziet een aantal belangrijke uitdagingen in de huidige aanpak binnen de zorg:  

1. Visie op het toekomstig systeem ontbreekt: “Het IZA geeft richting en die wordt breed gedragen, maar het geeft nog geen concreet beeld van hoe het systeem er straks uit moet zien. De waarde wordt onvoldoende in kaart gebracht en niet specifiek toebedeeld aan de betrokken partijen. In het nieuwe systeem kunnen sommige partijen iets verliezen, terwijl op andere plekken nieuwe verdienmodellen ontstaan. De huidige prikkels en eigen belangen houden het bestaande systeem in stand en remmen innovatie.”
   
2. Het blijft bij pilots en projecten: “Pilots en projecten worden volop gestart, maar te weinig groeien uit tot blijvende veranderingen. Aan goede initiatieven ontbreekt het niet, maar de focus ontbreekt om duurzame initiatieven op een juiste manier op te schalen en er zijn afspraken en prikkels nodig om te stoppen met niet-duurzame praktijken. Zorgorganisaties worden nog beloond voor hun oude werkwijze. Als ze wel veranderen, gaan ze er soms financieel op achteruit. Hierdoor blijven we hangen in de beginfase van de transitie die bestaat uit pilots en projecten.”
   
3. Conservatief innoveren: “De sector kiest vaak voor de veilige weg. Er is weinig ruimte voor risico, falen, en competitie. Innovaties moeten vaak al bewezen succesvol zijn voordat ze worden toegepast. Dit werkt vertragend. Om echt te vernieuwen, moet de zorg ook juist samenwerken met partijen buiten de sector, om brede thema’s zoals preventie goed te beleggen.”

Van verbeteren naar vernieuwen

Claudia Brandenburg, oud-zorgbestuurder en Partner Gezondheidszorg Financial Advisory bij Deloitte, legt uit dat we nu vooral bezig zijn met het optimaliseren van het bestaande systeem, tot het echt niet meer slimmer kan. Eigenlijk zouden we het zorgsysteem opnieuw moeten uitvinden en nieuwe verdienmodellen moeten stimuleren. 

“De potentie van data en technologie blijven nu onderbenut, resultaten zijn moeilijk te behalen en het rendement is laag”, schetst Brandenburg. “Ondertussen blijft de zorg overbelast. De huidige aanpak vraagt ook ontzettend veel: er is bestuurlijke drukte door de talloze vergaderingen, vele gezamenlijke projectgroepen, gebrek aan prioriteiten, en weinig overzicht van wat er allemaal loopt. Hierdoor komen veel initiatieven onder druk te staan omdat er simpelweg te weinig tijd en mensen zijn voor al die veranderingen.”

Lucas Simons, oprichter van NewForesight, herkent dit ook in andere sectoren: “Ik vraag vaak: als we muziek zouden maken, hoe zou dat dan klinken? En steevast zegt elke sector: ‘als lawaai’. Dat was ook precies de conclusie toen we dit bespraken met meer dan veertig zorgbestuurders.” 

Transmissie: praktische aanpak

Volgens Schwandt kunnen we veel leren van andere sectoren. Het TransMissie-model¹ biedt een praktisch raamwerk om een transitie te organiseren en te versnellen. Dit model is gebaseerd op jarenlange praktijkervaring en ondersteund door onderzoek van het Copernicus Institute for Sustainable Development en Nyenrode Business Universiteit. 

“Als je begrijpt welke krachten het huidige systeem in stand houden en weet in welke fase de gewenste oplossingen zitten, kun je een plan maken dat werkt”, zegt Schwandt. “In elke fase zijn vijf sleutelprocessen nodig om verder te komen, elk met een eigen aanpak en specifieke rol voor de betrokken partijen. Je begint met een heldere visie die je dwingt om lastige keuzes te maken en die scherp genoeg is om concrete stappen te kunnen zetten. Daarna bepaal je samen welke oplossingen je wilt opschalen en welke niet-duurzame praktijken moeten stoppen. Als daar overeenstemming over is, kun je samen iets opbouwen dat meer klinkt als muziek in plaats van lawaai. Zo houd je de focus op de echte oplossingen, in plaats van dat iedereen zomaar wat doet.”

Was het maar zo simpel dat één partij dit kan doen

Is een complexe transitie dan echt zo makkelijk te sturen? “Iedere sector wil ons graag overtuigen dat ze uniek is, en de zorg is daarop geen uitzondering”, zegt Simons. “En dat klopt ook: elke transitie heeft zijn eigen dynamiek, intenties, regels, historie en emoties.” Daarom werken Deloitte en NewForesight samen om deze zorgtransitie te versnellen. Ze combineren hun ervaring met systeemtransities en het TransMissie-model met kennis van de zorg en brengen expertise samen op het gebied van strategie, financiën, technologie, wetgeving en samenwerking in het bredere zorg- en gezondheidsecosysteem. 

Het nieuwe normaal 

Het is zaak dat we van lawaai naar muziek gaan, minder stapelen en slimmer organiseren, en van puur zorg naar meer focus op gezondheid. “Het ligt niet aan de bereidheid”, zegt Huisman. “Iedereen doet zijn uiterste best, maar niet altijd even effectief en vaak nog te veel vanuit het huidige systeem.” Brandenburg voegt toe: “Deze transitie betekent dat we afscheid moeten nemen van sommige onderdelen van de zorg zoals we die nu kennen.” 

Wie daarvoor aan de lat staat? “Was het maar zo simpel dat één partij dit kan doen”, zegt Simons. “Afhankelijk van de fase zijn telkens andere partijen nodig. Maar het blijft essentieel dat er een coördinerende partij of een sterke coalitie is die richting biedt. Of het nu gaat om regioplannen, landelijke samenwerking rondom een specifiek ziektebeeld, innovaties die over verschillende domeinen heen gaan, of het vormen van een nieuwe coalitie rond gezondheid: elke stap van het transitieproces moet zorgvuldig doorlopen worden. We kunnen geen fase overslaan, maar wel beter sturen. Dit vraagt duidelijke afspraken over wie wat doet en met welk doel.”

Passende aanpak

Alle vier zijn het erover eens dat verandering mogelijk is. “Maar de grote vraag is nu: durven we de huidige verdienmodellen in de zorg los te laten”, zegt Brandenburg tot slot, “met als gevolg dat sommige organisaties inleveren en anderen juist sterker worden? Door de druk op de zorg is de transitie in beweging, maar een passende aanpak is essentieel voor succes. Gebruik de samenwerking en schaarse middelen slim: kijk goed waar de transitie staat en werk van daaruit met de juiste stakeholders aan de belangrijkste doelen. Er is nog te weinig urgentiebesef rond preventie, blijkbaar voelen we die pijn nog niet genoeg. Om verder te komen, moeten vernieuwende coalities – met onder andere koplopers uit de zorg, werkgevers, het sociale domein, technologiebedrijven - het nieuwe normaal worden.” Wie doet er mee?