De afdeling hematologie van het Erasmus MC heeft de MMprofiler ontwikkeld, een test op basis van een biochip waarmee onderscheid gemaakt kan worden in het risicoprofiel van mensen met een agressief multipel myeloom. Dit onderscheid is nodig omdat deze kankerpatiënten een intensievere behandeling nodig hebben dan wanneer deze vorm van beenmergkanker zich rustiger ontwikkelt.
De MMprofiler wordt al in diverse landen toegepast. Het plan is deze test uit te breiden zodat die tevens per patiënt kan voorspellen welk medicijn het beste zal werken, aldus ZonMW op zijn website. De bedenker en ontwikkelaar van deze test is Pieter Sonneveld, hoogleraar hematologie aan het Erasmus MC (Rotterdam). Samen met collega’s isoleerde de hoogleraar van 350 multipel myeloom-patiënten tumormateriaal om daarvan de genetische kenmerken in kaart te brengen. Alle genen uit het complete genoom werden bekeken op hun mate van activiteit.Biochip
“Zo krijg je per patiënt een profiel van welke genen overactief zijn, welke normaal werken en welke uitstaan,” vertelt de hoogleraar tegenover ZonMW. “We zagen bij ongeveer 20 procent van de deelnemers een consistent patroon waarbij 92 genen een rol spelen. Het zijn precies deze patiënten bij wie de ziekte agressief verloopt. Zij moeten dus intensiever en langer behandeld worden dan de overige 80 procent. De MMprofiler, een biochip die de expressie van genen laat zien, kan via een beetje beenmerg aangeven wie een verhoogd risico heeft.”Multipel myeloom is beenmergkanker waarbij een bepaald soort witte bloedcellen –plasmacellen - ongeremd woekeren. Per jaar komen er in Nederland zo’n 800 nieuwe patiënten bij. De gevolgen zijn divers, van botafbraak en botbreuken, te veel kalk in het bloed, overproductie van een bepaald eiwit waardoor de nieren beschadigen, tot bloedarmoede en een verhoogde gevoeligheid voor infecties. Patiënten bij wie de diagnose onder de leeftijd van 70 jaar wordt gesteld, krijgen na een chemokuur een transplantatie van eigen stamcellen, zo nodig later gevolgd door een met stamcellen van donoren.
Bij oudere patiënten beperkt de behandeling zich tot een chemokuur. Pas als de ziekte oplaait, krijgt men opnieuw een chemokuur. Bij een agressieve vorm is een onderhoudsbehandeling nodig. Gezien de bijwerkingen van chemotherapie is het belangrijk om het risicoprofiel van de ziekte te kunnen bepalen. Dat kan dus met de MMprofiler test.
Personalised medicine
Hans Scheurer (52) is al sinds 2005 myeloom-patiënt en voorzitter van Myeloma Patients Europe (MPE), de koepel van Europese patiëntenorganisaties op het gebied van deze ziekte. Hij is blij met de komst van de MMprofiler. “Patiënten lopen minder kans op overbehandeling of onderbehandeling omdat nu het risicoprofiel veel preciezer wordt gemeten. Dat is een enorme winst. Verder zou het mooi zijn als je met deze test ook per patiënt kunt bepalen welk medicijn het beste werkt. Pas dan is er echt sprake van personalised medicine.”Translationeel onderzoek
Sonneveld stelt dat zijn onderzoek mede mogelijk wordt gemaakt dankzij subsidie vanuit het programma Translationeel Onderzoek en het onderzoeksprogramma Personalised Medicine van ZonMw. Bij translationeel onderzoek worden resultaten uit fundamenteel onderzoek vertaald naar de eerste toepassing in de kliniek, van lab naar kliniek. ZonMw stelt via verschillende programma’s subsidies beschikbaar om deze eerste stappen mogelijk te maken.Sonenveld wil de MMprofiler samen met SkylineDx, het bedrijf dat de test produceert en vermarkt, verder ontwikkelen om maatwerk te leveren. “Er komen steeds nieuwe medicijnen bij voor multipel myeloom. Het gaat hier om drie groepen: de proteasoomremmers, de immunomodulerende middelen en de monoklonale antistoffen. Deze pakken allemaal op hun eigen manier de tumorcellen aan.”
Uit klinische studies blijkt dat ze de tumorcellen beter onder controle houden bij patiënten met terugkerend myeloom. Omdat iedere patiënt weer anders reageert, gaan de onderzoekers nog meer afwijkende genen opsporen, zodat men met een nieuwe generatie MMprofiler per patiënt kan voorspellen welk middel per individu het meest effectief zal zijn. “Bovendien onderzoeken we of het mogelijk is de ziekte te genezen door al in een heel vroeg stadium met de therapie te starten. Dat is natuurlijk ons ultieme doel.”
