Uit de coronacrisis zijn interessante lessen te trekken over de rol van digitalisering in de zorg. Maar aan de praktische invulling daarvan zitten wel ethische aspecten, stelt hoogleraar ethiek van biomedische innovatie Annelien Bredenoord (UMC Utrecht en UU) in een interview met ICT&health. Zowel professionals als patiënten moeten bereidheid tonen om mee te gaan in de veranderingen die dit met zich meebrengt. Want accepteren zij bijvoorbeeld de beslissing van een algoritme?
De afgelopen maanden waren een heel bijzondere en unieke periode op meer gebieden dan alleen digitale zorg, stelt de hoogleraar. “Nooit eerder in onze geschiedenis hebben we de situatie meegemaakt waarin we met zijn zeventien miljoenen iedere dag met ethische dilemma’s worden geconfronteerd.”
In ethisch opzicht heeft Bredenoord het dan ook vooral ervaren als een interessante tijd. “En een leerzame, heb ik op meerdere fronten gemerkt. Kijk naar de sluiting van scholen bijvoorbeeld. Dat was een wens vanuit de samenleving, maar het heeft veel mensen voor grote problemen gesteld en heeft ook de ongelijkheid in de samenleving vergroot. Niet iedereen woont groot genoeg en heeft voldoende computers in huis om thuisonderwijs mogelijk te maken. En voor een aantal kinderen is de school ook juist een veilige omgeving.”
Snelle beslissingen nodig
De coronacrisis heeft ons als samenleving geconfronteerd met problemen waarop we volstrekt niet voorbereid waren en die heel snelle beslissingen noodzakelijk maakten. “Het heeft me verbaasd hoe snel we de transformatie naar de crisissituatie hebben gemaakt”, zegt Bredenoord.
Digitaal college verzorgen voor 30 studenten valt niet mee, heeft Bredenoord in de praktijk ervaren. Maar over één-op-één digitaal contact tussen arts en patiënt is ze positief. “Met een goede verbinding en als je elkaar kunt zien, heb ik teruggekregen dat dat prima kan werken. Ik denk dat we in de coronacrisis een goede stap gemaakt hebben in digitaal contact tussen arts en patiënt. Nu is het zaak na te denken over de vraag welke patiëntgroep zich leent om deze vormen van communicatie voort te zetten.”
Regierol digitale zorg
Wie moet de regie nemen om het aandeel van digitale zorg verder te vergroten? “Strikt genomen heeft de overheid binnen de Zorgverzekeringswet niet meer de uitvoeringsrol”, zegt Bredenoord. “Die ligt bij de zorgaanbieders, de patiënten en de zorgverzekeraars. Naar mijn inschatting moeten de zorgaanbieders hierin de regierol vervullen. De patiënt gaat niet organiseren dat de arts gaat beeldbellen.
De omslag naar meer digitale zorg vergt ook nieuwe skills van artsen én patiënten. “Zeker als het verder gaat dan beeldbellen alleen, maar ook betrekking heeft op toepassing van algoritmen om tot een diagnose of een behandelbeslissing te komen. Dat brengt de vraag met zich mee hoe je moet omgaan met de beslissing van een algoritme. Dan gaat het over de kwaliteit van besluitvorming en over waarden en is dus ook sprake van een ethisch vraagstuk. En het gaat over verantwoorde innovatie, waarvan ethiek natuurlijk eveneens een aspect is.”
Zelflerende algoritmen zijn momenteel een black box voor mensen, ziet Bredenoord. In hoeverre moet je weten of begrijpen hoe het advies tot stand komt dat eruit rolt? En hoe zit het met de data governance? “Dat zijn essentiële vragen, die duidelijk maken dat de ethiek embedded moet zijn in de innovatie. Een aspect dat op Europees niveau gelukkig ook echt wel op de agenda staat.”
Lees het volledige interview in editie 4: vanaf 27 augustus bij de zorg op de mat en online.
Meer te weten komen over de diverse aspecten van AI? In september vindt er een virtueel congres plaats voor medisch specialisten (inclusief accreditatie), onder de naam 'AI: Dokteren in de digitale wereld'. Drie elementen komen aan bod op dinsdag 8 september (Algoritmes ontmaskerd), dinsdag 15 september (Huidig en toekomstig gebruik van AI) en dinsdag 22 september 2020 (Introduceren van AI in ziekenhuizen).
