Grootschalige Nederlandse DNA-analyse geeft nieuwe inzichten in verschillen tussen primaire en uitgezaaide kanker. De resultaten uit deze studie geven aanknopingspunten om de behandeling van kanker te verbeteren en persoonsgerichter te maken. De resultaten van dit onderzoek zijn op 10 mei 2023 gepubliceerd in de vaktijdschriften Nature en Nature Genetics. Het omvangrijke dataonderzoek kon worden gedaan met behulp van de gerenommeerde Nederlandse Hartwig Medical Database.
Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van het Oncode Institute, een samenwerking die mogelijk is gemaakt door KWF Kankerbestrijding en de ministeries van VWS, OCW en EZ. Onderzoekers van het UMC Utrecht, Vall d'Hebron in Barcelona en Hartwig Medical Foundation (de oprichter van de gelijknamige gerenommeerde database) hebben vervolgens de DNA-veranderingen van de 23 meest voorkomende tumorsoorten in kaart gebracht. De resultaten van deze studie kun je lezen in Nature.
Primaire en uitgezaaide kanker
Kanker ontstaat door DNA-veranderingen waardoor een cel stapsgewijs verandert van goedaardig naar kwaadaardig. Dit kan leiden tot uitzaaiingen naar andere delen van het lichaam. In het onderzoek werden DNA-data van meer dan 7.000 patiënten met kanker geanalyseerd. De voornaamste onderzoeksvraag was: 'In hoeverre zijn uitgezaaide tumoren anders dan primaire kankers'?
In de praktijk bleek dit vooral van het soort tumor af te hangen. Er zijn tumorsoorten waarbij geen noemenswaardige veranderingen zijn tussen de primaire tumor en de uitzaaiing, zoals bij huidkanker. Bij andere tumorsoorten, zoals long- en prostaatkanker, zijn heel veel veranderingen aanwezig en zouden de uitgezaaide tumoren eigenlijk gezien kunnen worden als compleet andere tumoren dan de oorspronkelijke gediagnostiseerde kanker.
DNA-analyse geeft zicht op kanker
Door DNA-analyse waarbij het type DNA-verandering en de gevolgen van de veranderingen werden onderzocht, zijn belangrijke inzichten verkregen in de onderliggende biologische processen. Onderzoeksleider prof. dr. Edwin Cuppen vertelt: 'De nieuwe inzichten uit deze studies vormen een waardevolle basis voor het verbeteren van diagnostiek bij kankerpatiënten, het personaliseren van therapeutische behandeling en mogelijk preventie van (uitgezaaide) kanker. De uitkomsten van de studie maken duidelijk hoe belangrijk het systematisch verzamelen en ontsluiten van data voor hergebruik in het zorgdomein is.”
Ook op andere plekken wordt met behulp van DNA-analyse druk gewerkt aan een betere en meer gepersonaliseerde behandeling van kanker. Een ander voorbeeld van een DNA-onderzoek, dat niet zo breed is als genoemde onderzoek maar expliciet is gericht op longkanker, vinden we bij het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. Jaarlijks worden hier duizenden DNA-profielen opgesteld voor gepersonaliseerde chemotherapie of geneesmiddeltherapie, en worden er vierhonderd onderzoeken uitgevoerd om behandelbare longkanker te detecteren.
DNA-analyse en ontsnappingsmechanismen
In de tweede publicatie zijn de onderzoekers dieper ingegaan op de genetische mechanismen die een kankercel gebruikt om te ontsnappen aan het afweersysteem. Door de DNA-veranderingen die de tumor veroorzaakt, wordt iedere tumorcel een beetje lichaamsvreemd. Dat is doorgaans een signaal voor ons afweersysteem, ook wel bekend als het immuunsysteem, om tumorcellen in een vroeg stadium te herkennen en op te ruimen. Een tumor die zich volledig heeft ontwikkeld moet dus eigenschappen hebben verkregen om te ontsnappen aan dit mechanisme.
Het ontsnappen aan het afweersysteem blijkt een eigenschap die al vroeg in de tumorontwikkeling wordt verkregen. Opvallend is dat bepaalde kankersoorten slechts één of enkele ontsnappingsstrategieën hebben, terwijl andere soorten een grote variëteit op dit gebied ontwikkelen. Deze inzichten uit slimme DNA-analyse met een state of the art Nederlandse database, bieden zoals Cuppen ook al expliciet aangaf, aanknopingspunten voor een gerichtere behandeling onder meer omdat een goed functionerend afweersysteem essentieel is voor de veelbelovende werking van immunotherapie-behandeling van kanker. Mogelijk bieden de resultaten ook een basis voor het verbeteren therapiekeuzes en het voorkomen van overbehandeling.
